Door Sigrid Lensink-Damen
In dit deel van De Talenreis ga ik dieper in op het Russisch.
Het Russisch wordt gesproken door ruim 175 miljoen mensen en vormt samen met het Wit-Russisch en het Oekraïens de Oost-Slavische tak van de Slavische talen.
Jonge literatuurtraditie
Een Russisch gezegde luidt: “Woorden zijn winden, schriften verbinden.” Een van mijn docenten voerde dit gezegde aan als reden voor de vrij jonge literatuurtraditie in Rusland. Men zou bang zijn voor het geschreven woord, omdat iets wat zwart op wit staat niet zo makkelijk uitgewist kan worden. Feit is in ieder geval dat er geen noemenswaardige Russische literatuur van voor de 18e eeuw bestaat, met uitzondering van het Igorlied uit de 12e eeuw.
Een andere reden van de late bloei van de Russische literatuur is dat er tot 1800 een grote discrepantie bestond tussen gesproken Russisch en geschreven Russisch. Dit laatste leunde zwaar op het Oudkerkslavisch, wat vooral voor religieuze teksten werd gebruikt en vrijwel constant bleef qua vorm en woordenschat.
Leenwoorden
Het Oudkerkslavisch mist daardoor de gevoelswoorden en nuances die nodig zijn om proza of poëzie te schrijven. Deze elementen werden in de 18e eeuw onder anderen door schrijver en historicus Nikolaj Karamzin toegevoegd aan de Russische taal. Hij gebruikte daarvoor Franse en Duitse leenwoorden die hij “verrussischte”. Aleksandr Poesjkin maakte dankbaar gebruik van de taalhervormingen van Karamzin en groeide uit tot een van Ruslands grootste schrijvers.
Toch waren er al eerder leenwoorden in het Russisch gekomen. Dit gebeurde in de 17e eeuw toen tsaar Peter de Grote naar West-Europa reisde om daar diverse, zoals hij het noemde, ‘wetenschappen te leren’. Zoals bekend raakte de tsaar ook in Zaandam verzeild en leerde daar het vak van scheepsbouwer. Vele scheepstermen zijn rechtstreeks uit het Nederlands overgenomen, zoals ‘trjoem’ (het ruim) en ‘achtjersjtjevjenj’ (achtersteven). Maar met scheepstermen schrijf je nog geen literatuur...
Ontwikkeling naar modern Russisch
Voordat het zover was met de literatuur, moest het moderne Russisch zich natuurlijk eerst ontwikkelen. Taalkundigen denken dat het moderne Russisch is voortgekomen uit het Protoslavisch en het Oerslavisch. Vervolgens viel de taal in de 6e en 7e eeuw na Christus uiteen in drie dialecten: Oost-Slavisch, West-Slavisch en Zuid-Slavisch. In de 14e en 15e eeuw ontstonden uit het Oost-Slavisch de talen Russisch, Oekraïens en Wit-Russisch.
Glagolitisch alfabet
Modern Russisch wordt geschreven met het cyrillische alfabet. In de 10e eeuw ontwikkelden de broers en tevens monniken, Cyrillus en Methodius, het glagolitisch alfabet. Dit was hoofdzakelijk gebaseerd op het Griekse alfabet met toevoegingen voor de klanken die het Russisch wel had en het Grieks niet. De vereenvoudigde versie van dit glagolitisch alfabet is het cyrillisch geworden.
Er zijn zes Slavische talen met het cyrillische alfabet, te weten Russisch, Wit-Russisch, Oekraïens, Servisch, Macedonisch en Bulgaars. De andere Slavische talen gebruiken het Latijnse alfabet, een keuze die samenhing met de kerstening van de bijbehorende landen (bijvoorbeeld Polen). Tegenwoordig is het alfabet ook een politieke keuze; de Serviërs houden hun cyrillisch schrift om zo hun verbondenheid met Rusland te symboliseren.
Grammatica
De Grote Taalatlas beschrijft het Russisch (maar ook de andere Slavische talen) als ‘conservatief’, waarmee er relatief makkelijk een Protoslavisch kan worden gereconstrueerd. Onderscheidende kenmerken van het Russisch zijn onder meer de zes naamvallen, de drie geslachten voor naamwoorden, klinkerreductie, medeklinkerclusters en het hard-/zacht-teken. Dit teken is een foneem, omdat het de betekenis van een woord kan veranderen (mat = schuttingtaal, mat’ = moeder. De apostrof geeft het zachtteken aan).
Een ander, zeer ingewikkeld, aspect aan de Russische grammatica is het werkwoordensysteem, dat overigens ‘aspect’ wordt genoemd. Ik verwijs jullie naar een interessant artikel op internet voor meer informatie over dit fenomeen.
Literaire links
Tot slot kan ik het als enthousiaste letterkundige niet laten om jullie wat Russische literaire links mee te geven:
Muurgedichten - In Leiden is er een project gaande om blinde muren van gebouwen te verfraaien met gedichten uit de hele wereld. Hier een voorbeeldje. Wil je weten hoe het klinkt? Klik hier en klik dan op het groene pijltje.
Dit Nederlands gesproken filmpje (7 delen) is voor mij een prachtige versie van een Russisch sprookje. Wij kennen het onder de titel ‘De zeven dienaren’.
Ben je helemaal in de stemming, dan is deze muziek een sfeervolle afsluiting voor dit stukje.
De volgende keer staat de laatste Indo-Europese taal in de schijnwerper: het Sanskriet. De reis gaat daarna verder met een andere taalfamilie.
Bronnen:
Het Russisch volgens Wikipedia
Gesproken gedicht van Aleksandr Blok
Muurgedichten
Over Nikolaj Karamzin (Wikipedia)
Over Russische literatuur
De Russische Taal
Over het cyrillische alfabet
Over het glagolitische alfabet
De Grote Taalatlas
Geen opmerkingen:
Een reactie posten