vrijdag 6 juli 2012

De Talenreis: Zuid- en Zuidoost-Aziatische taalfamilies

Door Sigrid Lensink-Damen

De vorige keren stond in onze talenreis de Indo-Europese taalfamilie centraal. Deze taalfamilie strekt zich uit van Europa tot Zuid- en Zuidoost-Azië, waar hij de Dravidische en Austroaziatische taalfamilies ontmoet. Over deze taalfamilies gaat dit deel.

Sterke vermenging van de talen

De talen van Zuid- en Zuidoost-Azië vallen grofweg uiteen in drie families: de Indo-Europese, de grootste, de Dravidische in het zuiden en de Austroaziatische in het zuidoosten. De talen van deze drie families zijn sterk vermengd door generaties lange culturele contacten tussen de verschillende volkeren. Ook heeft het Chinees hier een grote invloed gehad. Over het Chinees en zijn invloed op andere talen zal ik in een ander deel van De Talenreis meer vertellen.

Dravidische talen


Overheersend in Zuid-India
Hoewel het merendeel van de talen die in India gesproken worden tot het Indo-Europees behoren, komen de Dravidische talen op een goede tweede plek. De ongeveer 85 talen die deze familie rijk is, komen voornamelijk in Zuid-India voor. De bekendste zijn het Kannada, het Malayalam, het Tamil en het Telugu. Restanten in de grammatica van talen als het Marathi, het Gujarati en het Marwari (die tot de Indo-Europese taalfamilie behoren) doen vermoeden dat Dravidische talen voorheen op het hele Indiase subcontinent voorkwamen.

De Dravidische taalfamilie heeft geen relatie met andere taalfamilies. Er zijn pogingen gedaan die te vinden, om zo een (omstreden) theorie over een supertaalfamilie te bewijzen (de Nostratische supertaalfamilie). De theorie bewijzen is niet gelukt, maar in de Dravidische talen komen wél leenwoorden en overgenomen constructies voor vanwege de intensieve contacten tussen de sprekers van verschillende taalfamilies.

Kenmerken van de Dravische talen

Dravidische talen hebben een “clusiviteitsonderscheid”, een typisch kenmerk dat bij alle talen van deze familie voorkomt. Een spreker maakt in de eerste persoon meervoud onderscheid tussen de spreker en eventuele anderen INclusief de toehoorder en de spreker en anderen EXclusief de toehoorder. Voor deze “wij’s” bestaan twee verschillende vormen.

Een ander typisch kenmerk van Dravidische talen is agglutinatie. Dit betekent dat er tussen- en achtervoegsels aan de stam van een woord toegevoegd kunnen worden om de betekenis verder te specificeren (zie voor een uitgebreide toelichting Wikipedia). De verschillende Dravidische talen gebruiken overigens alleen achtervoegsels en geen tussenvoegsels.

De Austroaziatische taalfamilie

Drie hoofdtalen

In Zuidoost-Azië en het oostelijke deel van India en Bangladesh worden de Austroaziatische talen gesproken. De belangrijkste talen van deze familie zijn het Vietnamees (70 miljoen sprekers), het Khmer, de officiële taal van Cambodja met 8 miljoen sprekers, en het Mon. Deze talen hebben een lange geschiedenis die bovendien opgetekend is en dus een goede bron is voor historisch taalkundigen.

De grammatica’s van de Dravidische taalfamilie, het Indo-Europees en het Chinees hebben veel invloed gehad op de Austroaziatische talen. Er zijn in totaal maar liefst 168 Austroaziatische talen, die zijn verdeeld in twee grote familietakken, te weten het Mon-Khmer en het Munda. Deze takken zijn vervolgens weer verder onderverdeeld.

Sesquisyllabisch

Een belangrijk kenmerk van de Mon-Khmertalen is dat ze uit twee lettergrepen bestaan, waarvan de hoofdlettergreep volledig wordt uitgesproken en de voorafgaande of volgende lettergreep gereduceerd. Dit verschijnsel heet sesquisyllabisch (anderhalf lettergrepig).

Een ander kenmerk is de glottisslag (het kortstondig onderbreken van de klank van de stem, zie Wikipedia) dat vele Austroaziatische talen hebben aan het einde van een woord. Dit fenomeen is echter weggesleten bij het Mon, het Khmer en het Bahnar.

Geen toontalen

Van oorsprong zijn de Austroaziatische talen geen toontalen, zoals het Chinees wel is. Dat sommige talen zich toch in die richting hebben ontwikkeld, wijten taalkundigen aan de invloed van naburige toontalen, zoals het Chinees. Een toontaal is een taal, waarbij de gesproken toonhoogte van een woord betekenis heeft. Een toon kan op één hoogte worden uitgesproken, of verlopen van hoog naar laag of anders.

Wel kennen sommige Mon-Khmertalen van oorsprong fonatie, ook wel register genoemd. Registertalen hebben klanken die ‘gewoon’ of helder kunnen worden uitgesproken, of met een lage ‘kraaktoon’ (creaky) of geaspireerd (breathy), wat ze een andere betekenis geeft. De peartaal Chong (een subtak van het Mon-Khmer) heeft zelfs vier verschillende registers. Gérard Diffloth, Frans taalkundige en expert op het gebied van Austroaziatische talen, denkt dat het Proto-Austroaziatisch een registertaal is geweest, omdat vele talen die daarvan zijn afgeleid het verschijnsel nog hebben.

Levenshouding

Meertaligheid is een manier van leven voor de sprekers van de Dravidische en Austroaziatische talen. Door de talrijke contacten moest en moet men wel. Het heeft er in ieder geval toe geleid dat vele talen naar elkaar zijn toegegroeid.

De volgende keer gaat de Talenreis naar China.

Bronnen:

Modelcontract literaire vertalingen

[Persbericht]


Amsterdam, 12 juni 2012

Het nieuwe Modelcontract voor de uitgave van een vertaling van een literair werk is een feit. In het contract is zowel de exploitatie van het papieren boek, als die van de digitale versie geregeld.

De Literaire Uitgeversgroep van de Groep Algemene Uitgevers (GAU, onderdeel van het Nederlands Uitgeversverbond NUV) en de Vereniging van Letterkundigen (VvL, afdeling van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers, VSenV) hopen het nieuwe Modelcontract uiterlijk in juni definitief te kunnen publiceren.

Het Addendum dat sinds 1 februari 2010 de digitale rechten van nieuwe titels regelde, komt met het nieuwe Modelcontract te vervallen, maar blijft bruikbaar bij het gebruik van de eerdere versie van het Modelcontract. Het Addendum geldt in individuele gevallen nog zolang het hoofdcontract loopt.

Hoofdpunten uit de overeenkomst zijn:

  • Bij het papieren boek wordt minimaal 2% royalty betaald over de verkoop boven 4.000 exemplaren;
  • Bij het e-boek wordt minimaal 2% betaald over elke verkochte leeslicentie tot 4.000, en daarboven minimaal 5%;
  • Partijen doen jaarlijks onderzoek naar wat in de praktijk redelijke tarieven zijn gebleken, afgeleid uit historische informatie en/of gebaseerd op uit de praktijk herleide gangbare tarieven. Uit onderzoek is gebleken dat het gangbare tarief op dit moment in elk geval tot en met 2013 gelijk dient te blijven aan het huidige gangbare tarief. Aanpassing aan de prijsontwikkeling vindt dan ook niet plaats. Partijen zullen in september 2013 opnieuw hun onderzoeken naar gangbare tarieven bespreken;
  • LUG en VvL spreken af om vanwege de snel wijzigende omstandigheden in het boekenvak, die met name te maken hebben met digitale ontwikkelingen, regelmatig overleg te plegen over de gemaakte afspraken.

Voor alle afspraken geldt dat deze als richtlijn voor onderhandelingen kunnen worden gebruikt.

---
Dit was een persbericht van de Vereniging van Letterkundigen (VvL) en het Nederlands Uitgeversverbond (NUV). Vertalersnieuws is niet verantwoordelijk voor de inhoud van dit persbericht.

Simplified Technical English

Goed voor schrijvers en voor vertalers


Door Mariëlle van Benthum

Steeds meer technisch schrijvers stellen handleidingen op in Simplified Technical English (STE). Het gaat erom zo eenvoudig en stelselmatig mogelijk te schrijven. Dit leidt tot beter tekstbegrip, ook voor lezers die de Engelse taal minder goed beheersen. En ook de vertaalkosten blijven beperkt, omdat wollige zinnen ontbreken en omdat consistent geschreven bronteksten veel matches opleveren.

Deze manier van schrijven werd voor het eerst toegepast in de luchtvaartindustrie en wint nu aan populariteit. Ook in Nederland worden teksten door Nederlanders in STE geschreven, en soms vervolgens vertaald naar het Nederlands. In dit artikel vind je meer informatie over STE.

Terminologiegebruik in Simplified Technical English

STE heeft zowel regels voor stijl- en taalgebruik als voor toegestane terminologie. Bij STE mogen schrijvers alleen termen gebruiken die vooraf zijn gedefinieerd. De toegestane woorden staan in een lijst die kan worden aangevuld. Er is ook een plugin voor Framemaker waarmee je een document kunt controleren op, onder andere, het voorkomen van verboden woorden en taaltechnische onvolkomenheden.

Framemaker-plugin voor STE

In de plugin kun je ook instellen op welke aspecten je wilt controleren. Zo mag een zin bijvoorbeeld maximaal 20 woorden bevatten. Je ziet een melding als dit aantal wordt overschreden. Vind je de aanbevolen 20 woorden te weinig, dan pas je het aantal aan. Je kunt ook laten controleren op passieve zinnen. De functionaliteit van de plugin doet denken aan de welbekende grammatica-controle van Microsoft Word.

Geen dubbelzinnigheden

Opvallend is dat je een woord bij Simplified Technical English maar op één manier mag gebruiken. Het woord ‘test’ is wel toegestaan als een zelfstandig naamwoord, maar niet als een werkwoord. Zo is de zin ‘Test the system for leaks’ niet toegestaan. De toegestane versie is: ‘Do a test for leaks in the system.’

Tevens mag je een woord maar in één betekenis gebruiken. Je gebruikt ‘follow’ in de betekenis van ‘na’, maar niet als synoniem van ‘obey’. Het is bij STE dus niet juist om te zeggen: ‘Follow the safety instructions.’ Dat moet zijn: ‘Obey the safety instructions.’ Je kunt ‘follow’ wel gebruiken in bijvoorbeeld: ‘Install the machine as follows.’

Zitten we hierop te wachten?

Ik schrijf nu een paar maanden STE voor handleidingen voor machines uit de voedingsindustrie. En het bevalt me prima. Het is leuk om met teksten te stoeien waar de plugin ook tevreden over is. Met een beetje geluk krijgen vertalers zo geen ambivalente teksten meer voorgeschoteld en roept de brontekst minder vragen op. Dit is met name bij technische documentatie van groot belang, omdat foutief gebruik van machines kan leiden tot ernstig persoonlijk letsel of erger. En ook op schade aan machines zit niemand te wachten. Maar op STE dus misschien wel.

Meer informatie vind je op de website van de Simplified Technical English Maintenance Group (STEMG).

Vluchtig vocabulaire

Hoe de spaced repetition-methode bijdraagt aan het opbouwen en paraat houden van een meertalige woordenschat 

Door Cas Jamin

Elke vertaler en tolk weet hoe groot de uitdaging is om een nieuwe taal op professioneel niveau te leren gebruiken. Alleen al het opbouwen en vervolgens paraat houden van een grote, vaak specialistische woordenschat kost veel tijd. Met de juiste software kun je het trainen van vocabulaire efficiënt aanpakken, met goede resultaten op de lange termijn.

Spaced repetition

De betere software om vocabulaire te leren maakt gebruik van de zogenoemde spaced repetition-methode, die gebaseerd is op geheugenonderzoek. Deze methode volgt een uitgekiend en adaptief patroon van herhaling, waarbij het programma voor elk woord steeds een inschatting maakt van het beste moment om het opnieuw te overhoren: het moment van bijna vergeten.

Het moment van bijna vergeten

Op het moment van bijna vergeten kost het de meeste moeite om de geleerde woorden terug te halen. Frequente herhaling op dat moment leidt daarom tot een sterke verankering in het langetermijngeheugen. Het moment van bijna vergeten kan worden berekend, omdat we allemaal grofweg volgens een vast patroon dingen vergeten.

Uitspreiding van herhalingsmomenten

Naarmate je vaker het goede antwoord weet, schroeft de software de frequentie van overhoren omlaag en wordt de tijdsspanne waarbinnen je een woord
 zelf moet onthouden steeds langer. Het steeds langer worden van deze tijdsspanne is een belangrijk mechanisme (het zogenoemde spacing effect) dat bijdraagt aan het verankeren van het vocabulaire. Hierbij speelt onder andere mee dat de frequentie van overhoren op termijn omlaag moet, wil je zorgen dat de herhalingen op het moment van bijna vergeten blijven vallen.

Spaced repetition software

Er zijn veel applicaties beschikbaar om je woordenschat uit te breiden en op peil te houden. Hieronder bespreek ik er een aantal die gebaseerd zijn op de spaced repetition-methode.

SuperMemo (Windows)

SuperMemo wordt sinds 1985 ontwikkeld door Piotr Wozniak en Jacek Gorzelańczyk. Het was de eerste implementatie van zogenoemde spaced repetition in studiesoftware. Het algoritme van SuperMemo dient als basis voor dat van verschillende andere programma’s. Sommigen zweren erbij, maar het programma heeft een flinke leercurve.

Een unieke functie van dit programma is periodiek lezen of ‘incremental reading’. Hiermee kun je jezelf periodiek fragmenten van leerstof voorschotelen.

SuperMemo is een betaald programma.

Anki (Windows, Mac, Linux)

Anki is een gratis open source-programma. Het lijkt in de basis veel op SuperMemo, maar de interface is eenvoudiger. Net als SuperMemo kun je je antwoorden een score geven van nul tot vier. Hoe hoger de score, hoe langer het duurt tot de volgende herhaling.

Mnemosyne (Windows, Mac, Linux)

Mnemosyne is waarschijnlijk het eenvoudigste van SuperMemo afgeleide programma. Ook hier geef je je eigen antwoorden een score.

Er is bij dit programma goed nagedacht over verschillende vertaalrichtingen en het oefenen van de fonetische schrijfwijze van woorden in karaktertalen.

Mnemosyne is gratis en open source.

Fullrecall (Windows, Mac, Linux, Android, Web)

Fullrecall is een betaald programma dat in aanpak sterk op SuperMemo lijkt, maar dat veel eenvoudiger is in gebruik. Er is een proefversie beschikbaar met beperkte mogelijkheden.

Quizlet (Web, iOS, Android)

Quizlet heeft een heel eenvoudige, frisse interface. Het invoeren van nieuwe woorden gaat lekker vlot zonder tussenkomst van de muis en er zijn allerlei quizvormen.

Bijzonder is dat je de uitspraak in beide talen kunt horen tijdens het oefenen. Zeker voor wie auditief ingesteld is, is dit een groot pluspunt. Helaas is voor Engels vooralsnog alleen de Amerikaanse uitspraak beschikbaar.

Ook werkt Quizlet samen met diverse applicaties voor iOS en Android. Quizlet wordt met name in de VS volop gebruikt in alle niveaus van het onderwijs. De website staat dan ook vol met kant-en-klare flashcards voor allerlei talen en vakgebieden.

Quizlet is gratis, met een betaalde optie als je de advertenties aan de zijkant weg wilt hebben.

Memrise (Web, iOS)

Memrise werkt op een heel eigen, speelse manier. Elke leersessie combineert allerlei quizvormen. Als het gaat om de gebruiker geboeid houden doen ze het zeker erg goed. Bij de volledig uitgewerkte flashcard-sets hoor je de uitspraak en krijg je allerlei ezelsbruggetjes te zien.

Het beschikbare kant-en-klare aanbod van woordenlijsten is echter nog beperkt en het zelf invoeren van woorden is nog te omslachtig.

Conclusie

Spaced repetition-software is zeker een doeltreffend hulpmiddel voor de druk bezette vertaler of vertaalstudent. Het consequent uitbreiden en bijhouden van vocabulaire gaat met dergelijke software gemakkelijker en levert ook op de lange termijn goede resultaten op.


Bronnen
Want to Remember Everything You’ll Ever Learn? Surrender to This Algorithm
‘Spacing effect’ calls for an end to last-minute cramming
Hermann Ebbinghaus
Spaced repetition
Spacing effect
Levels of processing effect
Leitner system
Spaced repetition learning systems