maandag 15 april 2013

De Talenreis: het Egyptisch

Door Sigrid Lensink-Damen

Een van de bekendste Afro-Aziatische talen is het Egyptisch. Het spreekt tot de verbeelding door zijn schrift, de hiërogliefen, maar is inmiddels uitgestorven.

De taal

Tegenwoordig wordt er in Egypte Arabisch gesproken, maar van 2700 voor Christus tot 1000 na Christus was Egyptisch de voertaal. De ontwikkeling van de taal valt uiteen in vijf stadia: van het Oud-Egyptisch en het Middel-Egyptisch via het Nieuw-Egyptisch en het Demotisch naar het Koptisch. Het grootste verschil tussen deze fasen is dat de eerste twee taalvarianten vooral schrijftalen waren. Het Nieuw-Egyptisch was gebaseerd op de spreektaal van die tijd en nam elementen van deze spreektaal op in het schrift.

In 800 voor Christus ontstond er opnieuw een scheiding tussen de schrijf- en spreektaal. De toenmalige spreektaal werd door de Griekse geschiedschrijver Herodotus ‘demotisch’ (volks, van het volk) genoemd, om het volkskarakter ervan te benadrukken. Het Demotisch is langzaam overgegaan in het Koptisch. Het Koptisch is een creoolse taal: een mengvorm van Koinè-Grieks en Egyptisch. Het werd tot laat in de 17e eeuw gesproken, maar is intussen als spreektaal uitgestorven. Het geschreven Koptisch is nu een liturgische taal.

Het beeld

Een opvallend element van het Egyptisch is natuurlijk het schrift: de hiërogliefen. De inkepingen in de vorm van mensen, lichaamsdelen, vogels en andere dieren hebben pas na lange tijd hun geheimen prijsgegeven.

Eén van de beroemdste ontcijferaars van de hiërogliefen was Jean-François Champollion, een Franse taalkundige. Aan de hand van de steen van Rosetta en Griekse koningsnamen ontdekte hij dat de hiërogliefen zowel begrippen als klanken konden zijn.

Hiërogliefen kunnen in drie categorieën worden ingedeeld. De eerste categorie is het logogram, waarbij het symbool verwijst naar het voorwerp of de gebeurtenis dat het representeert. Een hiëroglief van een leeuw betekent dan ‘leeuw’. Een fonogram geeft een klank(groep) weer en hoort tot de tweede categorie hiërogliefen. Een leeuw geeft bijvoorbeeld de klank L weer. De derde categorie is het ideogram, die grammaticale elementen weergeeft. Een streepje onder een leeuw wil zeggen dat die hiëroglief als L gelezen moet worden en niet ‘leeuw’ betekent. Een ideogram wordt ook wel een semagram of determinatief genoemd.

Het ontcijferen van de Egyptische hiërogliefen was daarom nog niet zo eenvoudig. Waren alle puzzelstukjes gelegd, dan was de vertaler er nog niet: in het Egyptisch werden geen klinkers geschreven. De uitspraak moest daarom vaak gegokt worden. Later gingen de Egyptenaren op papyrus schrijven en werden de hiërogliefen vereenvoudigd weergegeven in het hiëratische schrift, dat vervolgens weer evolueerde in het Koptische schrift.

Beeldtaal

Hiërogliefen kunnen gezien worden als de voorloper van het pictogram. Een pictogram is een op zichzelf staande beeldtaal zonder grammaticale verwijzingen. Denk maar aan de bordjes op het station. Los van het feit dat pictogrammen tot hilarische interpretaties kunnen leiden, vertellen ze in één beeld een verhaal.

Andere uitingen van beeldtaal zijn bijvoorbeeld uithangborden, logo’s van bedrijven, muurschilderingen en graffiti. Nu vinden veel mensen graffiti vandalisme, maar toch vertelt een ‘tag’ een verhaal, het verhaal van de straat. Hoe zouden wetenschappers die 2000 jaar na ons leven die beeldtaal kunnen ontcijferen? Heeft de beeldtaal van onze tijd ook een soort steen van Rosetta? Daarop kan ik natuurlijk geen antwoord geven, maar beeldtaal heeft wel een context en een interpretatie nodig. Vaak zijn die drie dingen – beeldtaal, context en interpretatie – gekoppeld aan de cultuur waarin ze voorkomen.

Afbeelding gevonden op Facebook, bron onduidelijk
In het huidige Egypte worden muurschilderingen en graffiti gebruikt om een (revolutionaire) boodschap over te brengen. Sinds de Arabische Lente is het een populaire vorm om mensen te wijzen en bewust te maken van allerlei misstanden. Een blauwe bh siert bijvoorbeeld al tijden de muren in Cairo. De gebeurtenis die bij het beeld hoort, is van een vrouw die op hardhandige wijze van het Tahrirplein werd verwijderd. Daarbij trokken de agenten zo hard aan haar kleding dat haar blauwe bh zichtbaar werd. Nu staat de bh symbool voor de strijd tegen de onderdrukking van de vrouw.

De Egyptische graffiti is niet onopgemerkt gebleven in de wereld. Soraya Moyafat heeft er een boeiende blog over geschreven en Amnesty International gebruikt de beelden in hun campagne tegen discriminatie van vrouwen.

In de volgende aflevering reizen we verder door Afrika en bespreek ik de talen van het gebied dat ‘de Soedan’ wordt genoemd.


Bronnen:
De Grote Taalatlas
Afrikaanse talen (Wikipedia)
Kaart met talen van Afrika (door Mutur Zikin)
African languages
Afro-Aziatische talen (Wikipedia)
Hoeveel talen worden er in Afrika gesproken
Soraya Morayev's blog over graffiti in Egypte
Tussen taal en beeld
Het ontstaan van schrift (uit: Algemeen letterkundig lexicon)
Egyptisch (Wikipedia)
Egyptian hieroglyphs (Engelstalige Wikipedia)
Hiërogliefen (Wikipedia)
Beeldtaal (Wikipedia)
Jean-François Champollion (Wikipedia)

Vertaler wordt uitgever

door Nannie de Nijs Bik-Plasman – Plasman Vertalingen / Uitgeverij

Als hondenliefhebber kreeg ik een Amerikaans boek in handen van iemand die professioneel met honden werkt. Al lezende werd ik steeds enthousiaster en vond ik het jammer dat het boek niet in het Nederlands verkrijgbaar was. Omdat ik zelf vertaler ben, besloot ik uitgevers te bellen om ze er warm voor te krijgen. Helaas zonder succes.

Toen ik mijn frustratie hierover uitte tijdens een bijeenkomst van mijn regionale NGTV-kring, vroeg een collega me waarom ik het niet zelf wilde uitgeven. Ze kende een vertaler die iets soortgelijks had gedaan. Ik kreeg de naam van die bewuste vertaler en nam contact met hem op. Hij deelde zijn ervaringen met me en vertelde me over de Vereniging van Zelfstandige Uitgevers (VZU) waar hij lid van was. Daar ben ik ook meteen lid van geworden.

Vertalen

Eerst moest ik me als uitgever bij de Kamer van Koophandel laten inschrijven. Ik stond al als vertaler ingeschreven dus ik hoefde mijn inschrijving in het Handelsregister alleen aan te passen. Bij de Amerikaanse uitgever informeerde ik of de Nederlandse rechten van het boek nog beschikbaar waren. En wat de prijs was. Daar kwam een heel enthousiaste reactie op. Uitgever en schrijfster waren opgetogen dat het boek eventueel vertaald zou gaan worden.

Daarna ben ik anderhalf jaar bezig geweest met het vertalen van het boek; het bracht immers geen geld op dus het moest tussen de bedrijven door. Een andere collega bood aan het boek te redigeren. Van de uitgever had ik alle originele bestanden gekregen, zodat ik mijn vertaalde tekst in de bestaande opmaak kon gieten.

Drukken

De grootste hindernis was het drukken. Ik wilde het boek niet duurder maken dan het origineel en zat dus aan een bepaalde verkoopprijs vast. Hoe kwam ik erachter wat een redelijke drukprijs per exemplaar was en in welke oplage ik het boek moest laten drukken? Bij een kleine oplage werd de prijs per boek te hoog en bij een grote oplage werd mijn investering te riskant. In deze fase heb ik heel veel aan de leden van de VZU gehad. Zij hebben een hele hoop beren voor me uit de weg geruimd.

Via hen kwam ik bij Boekenroute terecht. Dit is een verkoopkanaal dat de verkoop, het contact met drukker Scan Laser (Printing on Demand), de distributie en de facturering van boeken verzorgt voor een redelijke prijs. Reinier Rijke van Boekenroute heeft me vervolgens precies verteld wat ik allemaal moest regelen: een ISBN-prefix en een ISBN-nummer aanvragen, boek aanmelden bij het Commissariaat voor de Media, barcode aanvragen met het ISBN-nummer om op het boek te drukken, NUR-code opzoeken, boek aanmelden bij Titelbank enzovoorts. Maar als de weg je wordt gewezen, is het allemaal veel minder erg dan het lijkt.

Distributie

Ik heb besloten me niet aan te sluiten bij het Centraal Boekhuis, omdat dat echt veel te veel geld kost voor een uitgever die maar zo nu en dan een boek uitgeeft. Dat heeft tot gevolg dat mijn boek niet in de boekhandel ligt. Maar doordat het boek wel is aangemeld bij Titelbank, kan elke boekhandel de titel vinden en het boek bij mij bestellen.

Ik heb ook een Facebookpagina voor het boek aangemaakt. Ik moet nu zelf voor de nodige publiciteit gaan zorgen en daarbij hoop ik op de hulp van mijn waardevolle netwerk. Daarom was het des te leuker om een telefoontje van een boekhandelaar uit Groningen te krijgen met de vraag of hij drie exemplaren van het boek Superhonden bij me kon bestellen, nog vóór het boek officieel op de markt was.

Het boek zelf

Jane Killion is met hondentraining begonnen, nadat haar voormalige echtgenoot zich met hun nieuwe Bull Terrierpup Nicky had opgegeven voor een gehoorzaamheidscursus en het na twee lessen voor gezien hield. Jane nam de training over en werd geconfronteerd met een ogenschijnlijk onoverkomelijk probleem: de pup was zo wild dat hij soms letterlijk bezweek van opwinding. Jane vond dat hij als een ‘normale’ hond van het leven moest kunnen genieten, dus besteedde ze jaren aan het vergaren van kennis over honden, hondengedrag en trainingstheorieën.

Professionals in de hondenwereld weten inmiddels dat veel theorieën over dominantie zijn achterhaald. Helaas zijn deze nieuwere inzichten nog lang niet bij het brede publiek bekend. Jane Killion legt in haar boek heel helder uit hoe je op een andere manier met je hond kunt omgaan en hem daarbij heel veel kunt leren.

Het boek is in de Verenigde Staten met diverse prijzen bekroond.

Het boek Superhonden van Jane Killion, ISBN 978-94-91700-00-2, is vanaf 1 maart 2013 te bestellen via www.boekenroute.nl.

Bronnen:
Vereniging van Zelfstandige Uitgevers
Boekenroute
Scan Laser
Titelbank
Facebookpagina van het boek Superhonden
Plasman Vertalingen