Het nut van glossy’s

Door Nelleke Faivre-Piguillet

Jaren geleden, tijdens mijn studie Franse taal- en letterkunde, volgde ik het vak connotations culturelles waarin aan de hand van allerlei situaties werd uitgelegd hoe belangrijk kennis van de cultuur van een land is. De lessen waren vooral toegespitst op het bedrijfsleven en daarnaast leerden we door het analyseren van situaties uit het dagelijks leven veel over de non-dits van de Franse cultuur. Zo herinner ik me een les waarin we vleesreclames vergeleken en er een wereld van verschil bleek te zijn tussen verpakkingen in beide landen: in het – traditioneel rurale – Frankrijk ziet de klant graag blakende biggen en vrolijke koeien op een pak worstjes, terwijl de Nederlander daar helemaal niet mee geconfronteerd wil worden en een sobere verpakking verwacht. Een gegeven waar bij het exporteren duidelijk rekening mee moet worden gehouden.

De context van taalgebruik

Dat belang van achtergrondkennis geldt net zo goed voor de vertaalsector. Letterlijk vertalen is zeker niet altijd wenselijk. Soms kun je volledig de plank misslaan, zoals bij een Frans-Nederlandse vertaling die ik ooit corrigeerde over een technische bouwinspectie. Deze tekst ging in het bijzonder over de vestiging in de plaats P., die in het Frans werd aangeduid als Antenne P. Doordat de vertaler alleen de standaardbetekenis van antenne kende ging het document ineens over de inspectie van antennes. Voor een Fransman of near-native corrector is de strekking meteen duidelijk; kennis van de context van taalgebruik is dus essentieel.

Meer dan alleen een opleiding nodig

Naar mijn inzicht is een afgeronde vertaalopleiding of universitaire talenstudie niet voldoende om een taal op dit niveau te beheersen. Een langdurig/regelmatig verblijf in het land in kwestie tussen natives voegt een nieuwe dimensie toe aan de schoolse taalkennis. Aangezien niet iedere vertaler permanent in het buitenland kan verblijven is het in ieder geval aan te raden om ‘ondergedompeld’ te blijven in de taal en cultuur van je tweede taal via de media, persoonlijke en zakelijke contacten met native speakers etc.

Bladen lezen

Aangezien ik regelmatig vertaal voor internationale kledingketens merk ik bijvoorbeeld dat het regelmatig lezen van Franse damesbladen als Elle of Glamour mij helpt de juiste toon te vinden om het gewenste publiek aan te spreken. Modetermen zijn erg vluchtig en staan zeker niet vermeld in de schoolboeken. Op die manier kwam ik er ook achter dat ook Franse twintigers gewend zijn om met vous te worden aangesproken, dat kun je je in een Nederlandse mail van een trendy modezaak niet voorstellen. Dit voorbeeld geldt net zo goed voor vele andere vertaalspecialismen als toerisme, marketing en handleidingen.

Hoe het niet moet

Toch kwam ik laatst ook een uitzondering op deze logica tegen bij het doorbladeren van de vertaalde versie van een Waals kwartaalblad. Het Frans was daar zo letterlijk vertaald dat de zinswendingen op de gemiddelde Nederlander erg gekunsteld overkomen. Ter afsluiting een kleine selectie leuke zinswendingen:

“Luxe herken je aan de zin voor het detail”
“Door zijn situatie is Wallonië trouwens dicht bij al zijn buren”
“De kans is groot dat u gecharmeerd wordt door dit dorpje”
“Dit vormelijke vocabulaire is niet eindeloos. We denken dat het net zo zinvol is om het object een andere richting uit te sturen.”

--
Nelleke Faivre-Piguillet is tolk en vertaalster Frans-Nederlands en geeft Franse les. Ze heeft onder meer een profiel op LinkedIn.

Vertalen voor TED

Door Silvie van der Zee

Als je veel gebruikmaakt van TED (bekend van de zogenaamde TED talks) en graag een bijdrage aan dit project wilt leveren, kun je op vrijwillige basis TED talks ondertitelen. Ook kun je de vertalingen van andere vertalers controleren of TED talks transcriberen. Je bepaalt zelf welke filmpjes je wilt vertalen, controleren of transcriberen.

Vertaalproces

Het vertaalproces verloopt als volgt:

• Transcript: TED levert een transcriptie aan (door een andere vrijwilliger getranscribeerd).
• Vertaling: je vertaalt dit transcript met het gratis ondertitelprogramma Amara. (Dit programma wordt ook door YouTube gebruikt.)
• Controle: je vertaling wordt nagekeken door een andere vertaler.
• Publicatie: je vertaling wordt door TED gepubliceerd.

Eisen

Als je wilt vertalen voor TED, moet je uiteraard de bron- en doeltaal vloeiend spreken en moet je kennis genomen hebben van TEDs richtlijnen voor ondertitelen en stijlgids (op dezelfde pagina). Als je een filmpje transcribeert, moet je de taal van het filmpje vloeiend spreken. Je moet een filmpje binnen 30 dagen ondertiteld hebben.

Tutorials

Om met het vertaalprogramma te leren werken zijn er tutorials beschikbaar. Er zijn ook tutorials over hoe je je kunt aanmelden, hoe je moet vertalen, over de leestijd en de lengte van ondertitels en hoe je moet transcriberen.

Een paar cijfertjes

Er zijn al vertalingen beschikbaar in 105 talen. Er hebben ruim 17.000 vertalers aan gewerkt, waaronder 291 Belgen en Nederlanders voor de Nederlandse ondertiteling. In totaal zijn er ruim 60.000 vertalingen. Het aantal filmpjes met Nederlandse ondertiteling bedraagt 1585 en daarmee staat het Nederlands in de top 10 van meest vertaalde talen.

Waarom je het zou doen

TED werkt alleen met vertalers op vrijwillige basis. Je krijgt niet betaald, dus waarom zou je je kostbare tijd eraan besteden? Ten eerste omdat je naam bij het betreffende filmpje komt te staan als vertaler of als reviewer en je wordt vermeld op de TED Translators Page. Daarnaast omdat je de vrijheid hebt om zelf te kiezen welk filmpje je vertaalt. Zo leer je ook nog eens wat! Bovendien mag je er 30 dagen over doen om een filmpje te vertalen, dus kun je eraan werken wanneer je wilt, als het maar binnen een maand af is.

Omdat TED een grote naam is, misstaat dit project niet op je cv. Dit kan een reden voor je zijn om voor TED te gaan vertalen. Ook kun je lid worden van de Facebook-groep I translate TED talks, waar je feedback kunt vragen of gewoon gezellig contact kunt hebben met de andere vrijwilligers.


Bronnen

TEDs pagina voor vertalers

Overzicht van de talen waarin TED-filmpjes zijn ondertiteld

TEDs startpagina met uitleg en aanmeldmogelijkheid voor nieuwe vertalers

TEDs richtlijnen voor vertalers

TEDs achtergrondinformatie over ondertitelen, over Amara en meer voor vertalers

Overzicht van vertalers die aan TED meewerken

Website van Amara, de gebruikte ondertitelsoftware

Boekbespreking ‘Found in Translation’

Door Cas Jamin

In oktober 2012 verscheen het boek ‘Föund in TŘansḸatiøn: How Language Shapes Our Lives and Transforms the World’ van Nataly Kelly en Jost Zetzsche. Met negentig korte, aansprekende verhalen illustreren zij het maatschappelijk belang van tolken en vertalen en laten ze zien op welke verrassende manieren het werk van tolken en vertalers het dagelijks leven beïnvloedt.

Found in Translation leest als een trein door de toegankelijke verhalende stijl. De negentig korte verhalen en anekdotes zijn elk op zichzelf interessant, maar vormen ook een geheel door de groepering in zeven hoofdstukken met titels zoals Saving Lives and Protecting Rights in Translation en Partaking in Pleasures and Delighting the Senses in Translation.

Verrassende variëteit

Uit de verhalen en anekdotes blijkt de enorme variëteit aan specialisaties binnen de vertaalbranche: van het tolken in een medische of diplomatieke setting tot het vertalen van verdragen, wijnlabels, literatuur of de catalogus van IKEA. Zelfs de doorgewinterde tolk of vertaler zou verrast kunnen zijn over de betrokkenheid van zijn of haar vakgenoten bij ruimtemissies, het oplossen van een medisch mysterie, de verspreiding van modetrends of het doen herleven van een bedreigde taal.

Taalkundige en culturele diversiteit

In verscheidene verhalen, anekdotes en kaderteksten gaan de schrijvers in op de taalkundige en culturele diversiteit in de wereld en hoe vertalers manieren weten te vinden om de verschillen te overbruggen. Zo staat er een mooi verhaal in over hoe een tienkoppig interdisciplinair team van het Poetry Translation Centre te werk gaat bij het vertalen van poëzie uit het Shuar. Deze taal wordt gesproken door de Shuar-indianen in Ecuador en Peru.

Een ander mooi voorbeeld is het verhaal van een gebarentolk die als horend kind van dove ouders opgroeide met zowel de Amerikaanse Gebarentaal als het Engels. Hierdoor kan hij tolken met grote snelheid en is hij als geen ander in staat om een brug te slaan tussen de horende en dove gemeenschap.

Miscommunicatie

Enkele voorbeelden van wat er kan gebeuren als de taalbarrière wordt onderschat konden natuurlijk niet uitblijven. Zo werd het ambigue Spaanse woord intoxicado door artsen verkeerd uitgelegd als het Engelse intoxicated (onder invloed van drank of drugs). Hierdoor kreeg een achttienjarige jongen, die een hersenbloeding had, niet de juiste behandeling, met quadriplegie (verlamming van beide armen en benen) tot gevolg. ^[1][2]

Videomateriaal bij het boek

Bij de aankondiging van het boek verscheen dit leuke promotiefilmpje waarin tolken en vertalers je begroeten. Daarnaast is hier een voordracht te bekijken van Nataly Kelly bij Authors@Google. Daarin gaat zij wat dieper in op de thema’s uit het boek.

Conclusie

Found in Translation is een aanrader voor iedere taalliefhebber, tolk of vertaler. Het boek geeft een goed beeld van de rol van tolken en vertalers in onze maatschappij en het biedt iedereen die zich met taal en communicatie bezighoudt ruimschoots stof tot nadenken.

Bronnen
Nataly Kelly & Jost Zetzsche Found in translation : how language shapes our lives and transforms the world. New York: Perigee, Penguin Group, 2012 ISBN 978–0–399–53797–4.

Noten
1 Nataly Kelly. ‘The Value of A Single Word.’ The Interpreters Voice (Winter 2011): 12. Atanet. American Translators Association.
2 Gail Price-Wise. ‘Language, Culture, And Medical Tragedy: The Case Of Willie Ramirez.‘ Health Affairs Blog, 19 Nov. 2008.