Dit wordt het laatste bericht van Vertalersnieuws. Een persoonlijke noot.

Vertalersnieuws als blog houdt op te bestaan. De oude artikelen blijven hier te lezen en de Facebook-pagina blijft (voorlopig) in de lucht.


Na zes jaar bloggen is het sinds augustus vorig jaar niet meer gelukt om een nieuwe editie van Vertalersnieuws tot stand te brengen en na lang twijfelen, heb ik uiteindelijk de knoop doorgehakt. Ik vind nu andere dingen belangrijker en wil daar mijn volledige aandacht op kunnen richten. 

De afgelopen jaren heb ik veel hulp gehad bij de blog en bij deze wil ik iedereen die ooit een bijdrage heeft geleverd, een suggestie voor een onderwerp heeft gedaan of op een andere manier heeft geholpen hartelijk danken. Zonder jullie was het niet gelukt Vertalersnieuws zo lang in de lucht te houden.

Mijn grootste dank gaat uit naar de redactieleden van nu en een paar jaar geleden, die keer op keer nieuwe blogartikelen schreven, elkaars teksten nakeken, mee nadachten hoe de blog eruit moest zien en mij motiveerden om aan de gang te blijven. Het was heel erg fijn om samen de blog te maken en jullie hebben allemaal voorgoed een warm plekje in mijn hart Eva Schwarzberg, Mariëlle van Benthum, Dieuwke van der Veen, Cas Jamin, Silvie van der Zee, Sigrid Lensink-Damen, Sigrid Kauffman en Marthe Dijk.

Daarnaast ben ik u, de lezers, heel dankbaar dat u Vertalersnieuws hebt gelezen. Daar deden we het voor. Uw reacties en feedback waren een bron van inspiratie.

Allemaal mijn warme dank en tot ziens in Vertalië,

Mariëtte

Het nut van glossy’s

Door Nelleke Faivre-Piguillet

Jaren geleden, tijdens mijn studie Franse taal- en letterkunde, volgde ik het vak connotations culturelles waarin aan de hand van allerlei situaties werd uitgelegd hoe belangrijk kennis van de cultuur van een land is. De lessen waren vooral toegespitst op het bedrijfsleven en daarnaast leerden we door het analyseren van situaties uit het dagelijks leven veel over de non-dits van de Franse cultuur. Zo herinner ik me een les waarin we vleesreclames vergeleken en er een wereld van verschil bleek te zijn tussen verpakkingen in beide landen: in het – traditioneel rurale – Frankrijk ziet de klant graag blakende biggen en vrolijke koeien op een pak worstjes, terwijl de Nederlander daar helemaal niet mee geconfronteerd wil worden en een sobere verpakking verwacht. Een gegeven waar bij het exporteren duidelijk rekening mee moet worden gehouden.

De context van taalgebruik

Dat belang van achtergrondkennis geldt net zo goed voor de vertaalsector. Letterlijk vertalen is zeker niet altijd wenselijk. Soms kun je volledig de plank misslaan, zoals bij een Frans-Nederlandse vertaling die ik ooit corrigeerde over een technische bouwinspectie. Deze tekst ging in het bijzonder over de vestiging in de plaats P., die in het Frans werd aangeduid als Antenne P. Doordat de vertaler alleen de standaardbetekenis van antenne kende ging het document ineens over de inspectie van antennes. Voor een Fransman of near-native corrector is de strekking meteen duidelijk; kennis van de context van taalgebruik is dus essentieel.

Meer dan alleen een opleiding nodig

Naar mijn inzicht is een afgeronde vertaalopleiding of universitaire talenstudie niet voldoende om een taal op dit niveau te beheersen. Een langdurig/regelmatig verblijf in het land in kwestie tussen natives voegt een nieuwe dimensie toe aan de schoolse taalkennis. Aangezien niet iedere vertaler permanent in het buitenland kan verblijven is het in ieder geval aan te raden om ‘ondergedompeld’ te blijven in de taal en cultuur van je tweede taal via de media, persoonlijke en zakelijke contacten met native speakers etc.

Bladen lezen

Aangezien ik regelmatig vertaal voor internationale kledingketens merk ik bijvoorbeeld dat het regelmatig lezen van Franse damesbladen als Elle of Glamour mij helpt de juiste toon te vinden om het gewenste publiek aan te spreken. Modetermen zijn erg vluchtig en staan zeker niet vermeld in de schoolboeken. Op die manier kwam ik er ook achter dat ook Franse twintigers gewend zijn om met vous te worden aangesproken, dat kun je je in een Nederlandse mail van een trendy modezaak niet voorstellen. Dit voorbeeld geldt net zo goed voor vele andere vertaalspecialismen als toerisme, marketing en handleidingen.

Hoe het niet moet

Toch kwam ik laatst ook een uitzondering op deze logica tegen bij het doorbladeren van de vertaalde versie van een Waals kwartaalblad. Het Frans was daar zo letterlijk vertaald dat de zinswendingen op de gemiddelde Nederlander erg gekunsteld overkomen. Ter afsluiting een kleine selectie leuke zinswendingen:

“Luxe herken je aan de zin voor het detail”
“Door zijn situatie is Wallonië trouwens dicht bij al zijn buren”
“De kans is groot dat u gecharmeerd wordt door dit dorpje”
“Dit vormelijke vocabulaire is niet eindeloos. We denken dat het net zo zinvol is om het object een andere richting uit te sturen.”

--
Nelleke Faivre-Piguillet is tolk en vertaalster Frans-Nederlands en geeft Franse les. Ze heeft onder meer een profiel op LinkedIn.

Vertalen voor TED

Door Silvie van der Zee

Als je veel gebruikmaakt van TED (bekend van de zogenaamde TED talks) en graag een bijdrage aan dit project wilt leveren, kun je op vrijwillige basis TED talks ondertitelen. Ook kun je de vertalingen van andere vertalers controleren of TED talks transcriberen. Je bepaalt zelf welke filmpjes je wilt vertalen, controleren of transcriberen.

Vertaalproces

Het vertaalproces verloopt als volgt:

• Transcript: TED levert een transcriptie aan (door een andere vrijwilliger getranscribeerd).
• Vertaling: je vertaalt dit transcript met het gratis ondertitelprogramma Amara. (Dit programma wordt ook door YouTube gebruikt.)
• Controle: je vertaling wordt nagekeken door een andere vertaler.
• Publicatie: je vertaling wordt door TED gepubliceerd.

Eisen

Als je wilt vertalen voor TED, moet je uiteraard de bron- en doeltaal vloeiend spreken en moet je kennis genomen hebben van TEDs richtlijnen voor ondertitelen en stijlgids (op dezelfde pagina). Als je een filmpje transcribeert, moet je de taal van het filmpje vloeiend spreken. Je moet een filmpje binnen 30 dagen ondertiteld hebben.

Tutorials

Om met het vertaalprogramma te leren werken zijn er tutorials beschikbaar. Er zijn ook tutorials over hoe je je kunt aanmelden, hoe je moet vertalen, over de leestijd en de lengte van ondertitels en hoe je moet transcriberen.

Een paar cijfertjes

Er zijn al vertalingen beschikbaar in 105 talen. Er hebben ruim 17.000 vertalers aan gewerkt, waaronder 291 Belgen en Nederlanders voor de Nederlandse ondertiteling. In totaal zijn er ruim 60.000 vertalingen. Het aantal filmpjes met Nederlandse ondertiteling bedraagt 1585 en daarmee staat het Nederlands in de top 10 van meest vertaalde talen.

Waarom je het zou doen

TED werkt alleen met vertalers op vrijwillige basis. Je krijgt niet betaald, dus waarom zou je je kostbare tijd eraan besteden? Ten eerste omdat je naam bij het betreffende filmpje komt te staan als vertaler of als reviewer en je wordt vermeld op de TED Translators Page. Daarnaast omdat je de vrijheid hebt om zelf te kiezen welk filmpje je vertaalt. Zo leer je ook nog eens wat! Bovendien mag je er 30 dagen over doen om een filmpje te vertalen, dus kun je eraan werken wanneer je wilt, als het maar binnen een maand af is.

Omdat TED een grote naam is, misstaat dit project niet op je cv. Dit kan een reden voor je zijn om voor TED te gaan vertalen. Ook kun je lid worden van de Facebook-groep I translate TED talks, waar je feedback kunt vragen of gewoon gezellig contact kunt hebben met de andere vrijwilligers.


Bronnen

TEDs pagina voor vertalers

Overzicht van de talen waarin TED-filmpjes zijn ondertiteld

TEDs startpagina met uitleg en aanmeldmogelijkheid voor nieuwe vertalers

TEDs richtlijnen voor vertalers

TEDs achtergrondinformatie over ondertitelen, over Amara en meer voor vertalers

Overzicht van vertalers die aan TED meewerken

Website van Amara, de gebruikte ondertitelsoftware

Boekbespreking ‘Found in Translation’

Door Cas Jamin

In oktober 2012 verscheen het boek ‘Föund in TŘansḸatiøn: How Language Shapes Our Lives and Transforms the World’ van Nataly Kelly en Jost Zetzsche. Met negentig korte, aansprekende verhalen illustreren zij het maatschappelijk belang van tolken en vertalen en laten ze zien op welke verrassende manieren het werk van tolken en vertalers het dagelijks leven beïnvloedt.

Found in Translation leest als een trein door de toegankelijke verhalende stijl. De negentig korte verhalen en anekdotes zijn elk op zichzelf interessant, maar vormen ook een geheel door de groepering in zeven hoofdstukken met titels zoals Saving Lives and Protecting Rights in Translation en Partaking in Pleasures and Delighting the Senses in Translation.

Verrassende variëteit

Uit de verhalen en anekdotes blijkt de enorme variëteit aan specialisaties binnen de vertaalbranche: van het tolken in een medische of diplomatieke setting tot het vertalen van verdragen, wijnlabels, literatuur of de catalogus van IKEA. Zelfs de doorgewinterde tolk of vertaler zou verrast kunnen zijn over de betrokkenheid van zijn of haar vakgenoten bij ruimtemissies, het oplossen van een medisch mysterie, de verspreiding van modetrends of het doen herleven van een bedreigde taal.

Taalkundige en culturele diversiteit

In verscheidene verhalen, anekdotes en kaderteksten gaan de schrijvers in op de taalkundige en culturele diversiteit in de wereld en hoe vertalers manieren weten te vinden om de verschillen te overbruggen. Zo staat er een mooi verhaal in over hoe een tienkoppig interdisciplinair team van het Poetry Translation Centre te werk gaat bij het vertalen van poëzie uit het Shuar. Deze taal wordt gesproken door de Shuar-indianen in Ecuador en Peru.

Een ander mooi voorbeeld is het verhaal van een gebarentolk die als horend kind van dove ouders opgroeide met zowel de Amerikaanse Gebarentaal als het Engels. Hierdoor kan hij tolken met grote snelheid en is hij als geen ander in staat om een brug te slaan tussen de horende en dove gemeenschap.

Miscommunicatie

Enkele voorbeelden van wat er kan gebeuren als de taalbarrière wordt onderschat konden natuurlijk niet uitblijven. Zo werd het ambigue Spaanse woord intoxicado door artsen verkeerd uitgelegd als het Engelse intoxicated (onder invloed van drank of drugs). Hierdoor kreeg een achttienjarige jongen, die een hersenbloeding had, niet de juiste behandeling, met quadriplegie (verlamming van beide armen en benen) tot gevolg. ^[1][2]

Videomateriaal bij het boek

Bij de aankondiging van het boek verscheen dit leuke promotiefilmpje waarin tolken en vertalers je begroeten. Daarnaast is hier een voordracht te bekijken van Nataly Kelly bij Authors@Google. Daarin gaat zij wat dieper in op de thema’s uit het boek.

Conclusie

Found in Translation is een aanrader voor iedere taalliefhebber, tolk of vertaler. Het boek geeft een goed beeld van de rol van tolken en vertalers in onze maatschappij en het biedt iedereen die zich met taal en communicatie bezighoudt ruimschoots stof tot nadenken.

Bronnen
Nataly Kelly & Jost Zetzsche Found in translation : how language shapes our lives and transforms the world. New York: Perigee, Penguin Group, 2012 ISBN 978–0–399–53797–4.

Noten
1 Nataly Kelly. ‘The Value of A Single Word.’ The Interpreters Voice (Winter 2011): 12. Atanet. American Translators Association.
2 Gail Price-Wise. ‘Language, Culture, And Medical Tragedy: The Case Of Willie Ramirez.‘ Health Affairs Blog, 19 Nov. 2008.

ELV presenteert Leerlijn Literair Vertalen

[Persbericht]

04 juni 2014

Op 3 juni is in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht de publicatie ‘Leerlijn Literair Vertalen' gepresenteerd. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Karlijn Waterman van de Nederlandse Taalunie.

Het Experticecentrum Literair Vertalen (ELV) heeft in samenwerking met verschillende deskundigen een 'Leerlijn Literair Vertalen' ontwikkeld. Deze leerlijn biedt opleiders een handvat om hun programma op maat in te richten, terwijl vertalers hem kunnen gebruiken om hun eigen niveau in te schatten en zich gericht verder te professionaliseren. Bovendien kunnen beleidsinstellingen de leerlijn gebruiken om het bereikte niveau van een vertaler te bepalen.

De presentatie van de leerlijn vond plaats tijdens een bijeenkomst met twintig deskundigen over het opleiden van literair vertalers. Met de aanwezige vertalers, docenten en beleidsmakers werd gediscussieerd hoe de leerlijn kan worden gebruikt bij de opbouw van een curriculum, welke meerwaarde hij heeft voor studenten en vertalers en over hoe de verschillende competenties getoetst zouden kunnen worden. In de komende jaren zal het ELV met partners binnen en buiten Nederland en Vlaanderen verder werken aan de ontwikkeling van expertise op dit gebied.

--
Dit is een bewerkte versie van een persbericht van Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV). Vertalersnieuws is niet verantwoordelijk voor de inhoud van dit persbericht.

NGTV organiseert open lezingen voor medisch vertalers: een verslag over de eerste bijeenkomst

Door Mariëtte van Drunen en Wieneke Leefsma

Op vrijdagmiddag 25 april was het zover: de eerste bijeenkomst van de kersverse medische sectie van het NGTV vond plaats in Utrecht. Wat doet deze nieuwe sectie en hoe was de eerste bijeenkomst? Bij deze een impressie.

De medische sectie van het NGTV is door Wieneke Leefsma en Vera van der Linden opgericht om medisch/farmaceutisch vertalers of vertalers die zich op dit gebied willen specialiseren met elkaar in contact te brengen en de mogelijkheid te bieden hun kennis uit te breiden en te delen. De opzet is om twee keer per jaar bij elkaar te komen voor een lezing door een gastspreker over een vakgerelateerd thema. Voor de bijeenkomsten worden PE-punten aangevraagd.

De sprekers

De eerste bijeenkomst 'Bijsluiters in de (vertaal)praktijk' vond plaats op vrijdagmiddag 25 april in Utrecht. Tijdens deze bijeenkomst gaven twee sprekers een lezing: Drs. A. (Arsia) Salimi Gilani, apotheker, en mw. Wieneke Leefsma, medisch/farmaceutisch vertaalster.

Vragen uit de zaal

Arsia Salimi Gilani is een apotheker te Breda en dus specialist op het gebied van bijsluiters. Hij gaf een ontspannen en onderhoudende presentatie, waarbij de aanwezigen op ieder moment vragen konden stellen. Een interessante vraag uit de zaal luidde of dezelfde hoeveelheid geneesmiddel per individu een ander effect kan hebben. Dit is inderdaad het geval, antwoordde Gilani, en juist daarom is het zo belangrijk dat de apotheek niet alleen maar een standaard bijsluiter meegeeft, maar ook persoonlijke informatie op maat. Dit gebeurt ook wel in de vorm van een gepersonaliseerde bijsluiter, waarin naast standaard informatie ook de mogelijke wisselwerkingen met de geneesmiddelen van de patiënt vermeld staan.

Basiskennis en bronnen

Gilani vertelde onder meer welke informatie patiënten meekrijgen wanneer ze geneesmiddelen ophalen bij de apotheek, wat de verschillende onderdelen van de bijsluiter precies inhouden en wat de basisterminologie in de bijsluiter betekent. Daarnaast liet hij duidelijk zien welke bronnen hij zoal gebruikt om meer informatie over geneesmiddelen te vinden en welke bronnen er voor patiënten zijn, want deze zijn ook voor vertalers erg interessant.

Begrijpelijke taal

Hij vertelde ook waarom er veel wordt gedaan om bijsluiters zo begrijpelijk mogelijk te maken. Uit dit onderzoek onder zowel moedertaalsprekers als anderstaligen in Nederland is namelijk gebleken dat alleen al de teksten op etiketten van geneesmiddelen door bijzonder veel mensen vaak niet goed begrepen worden. Neem de tekst "met water innemen, niet met melk". Op de vraag of het wel met yoghurt mocht, antwoordden zeer veel deelnemers ja. Moedertaalsprekers scoorden in dit onderzoek gemiddeld amper beter dan mensen met Nederlands als tweede taal.

Na een korte, maar aangename pauze met voor de liefhebbers een heerlijk lentezonnetje, naam Wieneke Leefsma het stokje van Gilani over. Leefsma vertelde over bijsluiters in de vertaalpraktijk.

Hoe een bijsluiter tot stand komt

Leefsma vertelde hoe een bijsluiter tot stand komt tijdens de aanvraag van een vergunning om geneesmiddelen op de markt te brengen, en welke instanties hierbij betrokken zijn. Het volledige proces voor de vergunning is langdurig en zeer kostbaar. Voor de uiteindelijke vertaling van de bijsluiter, die vaak in alle EU-talen moet gebeuren, zijn echter slechts 5 dagen beschikbaar. De bijsluiter wordt eerst in het Engels opgesteld en vanwege de tijdsdruk wordt vaak voordat de definitieve tekst af is al een voorlopige versie ter vertaling uitgezonden. Dit om de tijdsdruk voor de vertaling van de laatste versie zo veel mogelijk te verlagen.

Tijdens het proces moeten er diverse documenten vertaald worden: een Summary of Product Characteristics (samenvatting van de productkenmerken), een Patient Information Leaflet (patiëntbijsluiter) en de etiketten voor de verpakking.

Sjablonen

Voor de vertaling van bijsluiters bestaan standaardsjablonen die de vertaler zeer nauwgezet moet volgen. Het is belangrijk dat voor deze vertaling de door de klant gewenste versie wordt gebruikt. Als de vertaler het sjabloon niet goed volgt, wordt de vertaling niet goedgekeurd door de keuringsinstantie en loopt de vergunningsaanvraag voor het medicijn kostbare vertraging op.

Leefsma liet een voorbeeld van het sjabloon zien en besprak dat tot in detail. Bovendien liet ze zien hoe ze zelf werkt als ze een bijsluiter vertaalt, tot een schermafdruk aan toe. Dit was heel verhelderend en wekte veel interesse bij de aanwezigen.

De middag werd afgesloten met wat tijd om te netwerken en een drankje te nuttigen, voordat we ons door het opkomend feestgedruis voor Koningsnacht weer naar huis of onze volgende bestemming begaven.

Vertaalwedstrijden

Door Sigrid Lensink-Damen

Het wemelt op internet van de verhalen- en schrijfwedstrijden. Zijn er voor de fanatiekelingen onder ons ook laagdrempelige vertaalwedstrijden? Niet zo veel, blijkt na een rondje googelen. Er zijn wel genoeg (Vlaamse) initiatieven te vinden op scholen, maar grote landelijke wedstrijden ontbreken. Toch heb ik een drietal interessante sites gevonden, waar de vertaler zijn pennen kan slijpen.

Nederland vertaalt

De bekendste, en waarschijnlijk ook enige, landelijk georganiseerde vertaalwedstrijd is "Nederland vertaalt". Dit initiatief van het Prins Bernard Cultuurfonds en NRC Handelsblad heeft er al enkele edities op zitten. De winnaars van dit jaar zijn al bekend en op de site kun je de winnende en genomineerde vertalingen lezen.

De opgaven zijn meestal een songtekst of een stuk proza die uit het Engels, Duits, Frans en een wisselende taal (dit jaar Hebreeuws) naar het Nederlands moeten worden vertaald. Ook is er een opgave Nederlands - Engels. De vertaler kan bij deze wedstrijd zijn creativiteit de ruimte geven, want niet alleen letterlijke of mooie vertalingen kunnen winnen, ook de gedurfde en afwijkende maken kans.

Tijdens een feestelijke middag in Muziekgebouw aan 't IJ in Amsterdam worden de winnaars bekend gemaakt en kun je workshops volgen over het vertalen van gedichten of proza en wat daar zoal bij komt kijken. Het niveau van deze workshops is hoog en op je lauweren rusten is er niet bij. Uitermate geschikt dus om jezelf uit te dagen.

De duur van deze workshops is evenwel te kort om diep op de materie in te gaan. Gelukkig bestaan er hiervoor online wedstrijden, zoals de Facebook-pagina Vertaalwedstrijd.

Facebook-pagina Vertaalwedstrijd

De pagina wordt momenteel beheerd door Jac Naber die op mijn vraag over het hoe en waarom van deze pagina, me het volgende meldde: "Het concept is simpel. Elke 6 weken is er een zogenaamde ronde waarin het gedicht wordt gekozen, geplaatst en besproken. Vervolgens worden de vertalingen anoniem op de pagina geplaatst en voorzien van commentaar. Iedere deelnemer kan zijn 'metaalverdeling' (wie goud, zilver en brons verdient) via de beheerder kenbaar maken in een stemronde. De winnaar kiest het gedicht voor de volgende ronde." Op deze Facebookpagina is geen ruimte voor gezellige praat, integendeel zelfs, maar dat komt de concentratie geheel ten goede.

Terwijl ik dit schrijf, wordt het gedicht To Destiny van Kenneth Koch onder handen genomen en zijn de voorbesprekingen in volle gang. En dat vertalen meer is dan alleen woorden omzetten in een andere taal, blijkt wel uit de berichten. Voorbeeld: "Waar gaat dit over? Ik zie een gefrustreerde vijftiger die (...) nadenkt over zijn destiny." Of het cryptische "Fatter progeny [een zinssnede uit het gedicht - SLD]: slaat dat op de lichaamsomvang van de leden uit de progeny, of op het aantal leden waaruit de progeny is samengesteld?"

De vraag rijst al snel of je een dichter moet zijn om een gedicht goed te vertalen. Nee, denk ik, maar een grondige analyse van de tekst is zeker noodzakelijk. De deelnemers houden niet voor niets een voorbesprekingsronde. Je kunt zelf ook meedoen. (de deadline voor de volgende vertaling is 8 augustus) Daarvoor moet je je aanmelden en de tekst plus instructies downloaden onder 'Bestanden'. De benodigde informatie staat allemaal in het meest recente downloadbare bestand in de lijst. Wat valt er te winnen? Publicatie op de pagina én in De Contrabas, vele felicitaties en schouderklopjes van je medevertalers en natuurlijk eeuwige roem.

Juvenes Translatores

Een laatste initiatief dat ik onder de aandacht wil brengen, is Juvenes Translatores van de Europese Unie. Deze wedstrijd zag het licht in 2007 omdat Europa het leren van talen en vertalen wil promoten. Europa's slogan is Eenheid in Verscheidenheid en de Unie denkt dit via het leren van talen en het begrijpen van elkaars cultuur te kunnen bereiken.

De wedstrijd is speciaal voor jongeren en het is aan scholen in Europa om dit initiatief te omarmen en verder te promoten. Dat dit zijn vruchten afwerpt, blijkt uit de laatste reden die de website geeft over het waarom van deze wedstrijd: "Juvenes Translatores is onverwacht een springplank gebleken voor andere activiteiten in verband met talen. Sommige scholen zijn zelfs begonnen met uitwisselingsprogramma's."

De site heeft ook oog voor prachtige vertalingen die de wedstrijd net niet hebben gewonnen. Deze juweeltjes dienen ter inspiratie voor de jeugdige vertaler.

Ken je nog meer vertaalwedstrijden of soortgelijke initiatieven? Laat het ons en je medelezers in een reactie hieronder weten!

Bronnen
Nederland Vertaalt
Vertaalwedstrijd (Facebook)
Juvenes Translatores

De Contrabas, literair weblog
De Contrabas, specifieke pagina voor de Vertaalwedstrijd