Elke te vertalen tekst brengt bepaalde vertaalproblemen met zich mee. Het ene probleem is sneller opgelost dan het andere. Sommige problemen zijn specifiek voor de tekst, andere zijn veelvoorkomend in het genre van de tekst. Het vertalen van literatuur kent andere problemen dan het vertalen van een juridisch stuk. Literatuur zelf kan ook weer opgedeeld worden in kleinere groepen. In de komende edities van Vertalersnieuws zal ik ingaan op de specifieke vertaalproblemen van Afrikaanse literatuur. Nu zal ik eerst het begrip ‘Afrikaanse literatuur’ verder toelichten.
Afrikaanse literatuur is een begrip waar helaas geen eenduidige definitie voor te geven is. Is het literatuur uit Afrika? Veel schrijvers wonen niet in Afrika, maar hebben nog wel een Afrikaanse nationaliteit. Literatuur over Afrika? Dit zou betekenen dat een verhaal geschreven door een Afrikaanse auteur dat zich afspeelt buiten Afrika niet zou vallen onder Afrikaanse literatuur. Literatuur geschreven in een Afrikaanse taal? De meeste boeken worden geschreven in het Engels of het Frans, de koloniale talen. Enige verheldering is dus van toepassing.
Koloniaal erfgoed
In de eerste postkoloniale jaren werd er voornamelijk in het Engels of Frans geschreven door Afrikaanse schrijvers die in Europa of de VS hadden gestudeerd. Hun teksten waren een antwoord op Europese schrijvers en critici. Maar al snel ontstond er een tegenbeweging, onder leiding van Ngugi wa Thiong’o, die vond dat het schrijven in de koloniale talen een vorm was van neokolonialisme en dat literatuur geschreven in een Europese taal moest vallen onder Europese literatuur. Zij propageerden het gebruik van Afrikaanse talen. Hier was Chinua Achebe, `de vader van de Afrikaanse literatuur´, het niet mee eens. Achebe schrijft in het Engels, maar zegt dat hij het Engels aanpast aan zijn Afrikaanse achtergrond door deze Europese taal te doorspekken met Afrikaanse cultuur en Afrikaanse begrippen. Op deze manier kan hij de taal gebruiken voor zijn creatieve uitingen. Hierdoor zijn het Engels en het Frans in dit geval geen Europese talen meer, maar worden het Afrikaanse talen.Het doelpubliek
In de discussie over de meest geschikte taal voor Afrikaanse literatuur speelt ook een tweede overweging, namelijk het doelpubliek van de tekst. Nederlandse literatuur wordt voornamelijk geschreven voor Nederlanders. Maar Afrika is geen land. Het is een continent waar meer dan 2.000 talen gesproken worden. Als Afrikaanse literatuur geschreven moet worden voor een Afrikaans publiek, in welke taal schrijf je dan? Ook al zijn het Engels of het Frans van oorsprong geen Afrikaanse talen, met deze talen bereik je waarschijnlijk wel het grootste Afrikaanse publiek.De schrijver als vertaler
Daarnaast moet rekening worden gehouden met het feit dat schrijvers die ervoor hebben gekozen om in het Engels of het Frans te schrijven, zeer waarschijnlijk niet in hun moedertaal schrijven. Zij zullen het verhaal dat zij in hun hoofd hebben geformuleerd direct moeten omzetten in een andere taal. Kwaku Gyasi noemt dit ook wel vertalen zonder brontekst. De schrijvers hebben dus al bepaalde strategieën toegepast om hun verhaal in de doeltaal te laten passen. Hier kan een vertaler gebruik van maken. Daarbij moet de vertaler volgens Gyasi niet alleen taalkundige kennis bezitten, maar de context van de Afrikaanse literaire tekst ook kunnen begrijpen.Het is duidelijk dat een omschrijving van het begrip Afrikaanse literatuur niet makkelijk te geven is. Dit heeft onder andere te maken met het koloniale verleden, de geografische oppervlakte van het gebied en het enorme aantal Afrikaanse talen. Al deze factoren spelen een rol bij de vertaalproblemen van Afrikaanse literatuur. In de volgende editie zal ik verder ingaan op deze specifieke vertaalproblemen.
Bronnen
Achebe, Chinua. “English and the African Writer.” Transition 18 (1965): 27-30.
Bossema, Wim. “Ngugi: 'Jullie laten onze Afrikaanse talen doodgaan!'” de Volkskrant, 23 juli 2013.
Gyasi, Kwaku A. “Translation as a Postcolonial Practice: the African Writer as Translator.” In: Granqvist, Raoul. J., ed. Writing Back in/and Translation. Wien: Peter Lang, 2006. 103-18.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten