De Indonesische archipel wemelt van de talen: er zijn er ruim 700. Kunnen de Indonesiërs elkaar onderling verstaan? Of is er sprake van de spreekwoordelijke Babylonische spraakverwarring?
Tegenstellingen
De meeste talen, die op de 17.508 eilanden van Indonesië worden gesproken, horen tot de Maleis-Polynesische taalfamilie, die weer onder de Austronesische superfamilie valt. Het Indonesisch (Bahasa Indonesia) is de officiële taal. Het Javaans is de grootste taal die regionaal wordt gesproken (voornamelijk op Java). Het Maleis staat op de tweede plaats, maar vormt wel weer de basis van het Indonesisch.De geschiedenis van Indonesië is een turbulente en kent een aantal cruciale tegenstellingen, zowel in zijn ontstaan als in zijn taalontwikkeling. In deze aflevering zet ik de opmerkelijkste tegenstellingen naast elkaar.
Boeddhisme vs Islam
De Indonesische eilanden werden al in de 7e eeuw na Christus druk bezocht, omdat ze een belangrijke handelsroute vormden tussen China en het koninkrijk Srivijaya (op Sumatra). De handel tussen de verschillende Indonesische eilanden floreerde eveneens. Door deze contacten ontstond in de 7e eeuw een vereenvoudigde versie van het Maleis: het Pasar-Maleis (‘pasar’ betekent markt). In de 20e eeuw werd het Bahasa Indonesia hierop gebaseerd.Al dit handelsverkeer bracht mensen van divers pluimage naar de eilanden. Deze reizigers en handelaren hadden hun eigen taal en cultuur: het Oud-Maleis (ontstaan tussen 600 en 1500) raakte bijvoorbeeld doorspekt met het Sanskriet. Het klassiek Maleis (ontstaan in de 13e eeuw) kreeg daarentegen veel elementen van het Arabisch en het Perzisch. Eén en ander is direct terug te voeren op de meegebrachte religies: Sanskriet met het Boeddhisme, Arabisch en Perzisch met de Islam.
Nederlands vs Indonesisch
Met de komst van de Nederlandse kolonisten in de 18e eeuw ontstond het gouvernements-Maleis, een samenraapsel van Pasar-Maleis, klassiek Maleis, Javaans en Nederlands. Gouvernements-Maleis kreeg het latijnse schrift als uitdrukkingsvorm (in tegenstelling tot bijvoorbeeld het klassiek Maleis, dat in het rencong werd geschreven).Nederlands werd alleen gesproken door Nederlanders en hooggeplaatste Indonesiërs. Voor alle andere Indonesiërs was het not done om Nederlands te spreken. De onderdrukking, het daarbij horende verlangen naar vrijheid en nationalistische gevoelens hebben waarschijnlijk de acceptatie van een standaardtaal bevorderd. Of het nu daaraan lag of niet, in de jaren 20 van de 20e eeuw werd het Bahasa Indonesia ontwikkeld en als officiële taal aangenomen.
Javaans vs Indonesisch
Hoe verhouden het Javaans en het Indonesisch zich tot elkaar? Allereerst zijn het twee verschillende talen, die beide tot de Austronesische superfamilie behoren, maar van een andere tak afstammen. De talen zijn net zo verschillend als het Nederlands en het Zweeds.De positie van het Javaans in Indonesië is omgekeerd evenredig aan die van het Indonesisch: het Javaans heeft het grootste aantal moedertaalsprekers, maar heeft geen officiële status. Het Indonesisch is voor velen slechts een tweede taal, maar is wel de officiële taal van het land. Het Javaans heeft echter weer veel invloed op het Indonesisch, omdat het door zo veel mensen gesproken wordt.
Het Javaans stamt af van de West-Maleis-Polonesische subfamilie en wel van de Soendase tak. De taal is verwant aan het Maleis, Madoerees, Balinees en Soendanees. Omdat de verschillende fasen van zijn ontwikkeling al vroeg zijn opgetekend, wordt het Javaans tot de klassieke talen gerekend. De andere klassieke talen zijn: Latijn, Grieks, Hebreeuws, Arabisch, Sanskriet, Pali, klassiek Perzisch, Tamil en klassiek Chinees.
Maleis vs Indonesisch
Van de ruim 700 talen die in Indonesië worden gesproken zijn het Maleis en het Javaans de grootste. Javaans wordt op Java en op Oost-Timor gesproken. Het Maleis valt uiteen in diverse varianten en dialecten, elk met zijn regionale eigenaardigheden. Het Maleis wordt door ruim 77 miljoen mensen gesproken (in Brunei, Maleisië, Singapore en Indonesië).Ook in Nederland wordt Maleis gesproken, voornamelijk door de 1e generatie immigranten uit Indië. Eigenlijk is dit geen ‘echt’ Maleis, maar de vereenvoudigde variant Pasar-Maleis. Ook de Molukkers die naar Nederland zijn gegaan, spreken een vorm van het Maleis, het Ambonees-Maleis, een dialect dat op Ambon wordt gesproken. Van de Molukkers spreken de 1e, 2e en 3e generatie deze taal.
Bhinneka Tunggal Ika
Het motto van Indonesië is Bhinneka Tunggal Ika, vrij vertaald ‘Eenheid in verscheidenheid’. Een toepasselijk motto voor een land met zo veel variatie aan talen, culturen en achtergronden, hoewel sektarisch geweld er niet onbekend is.Het antwoord op de vraag of Indonesiërs elkaar onderling kunnen verstaan is ja, maar alleen via het Bahasa Indonesia. Naast de officiële taal spreken de Indonesiërs een regionale taal, die ook vaak hun moedertaal is.
De Javanen vormen met 42% van de bevolking de grootste etnische groep en bepalen daarmee veel van de Indonesische cultuur. Het is dan ook best vreemd dat niet het Javaans, maar (een variëteit van) het Maleis tot standaardtaal is gekozen.
In de volgende aflevering van De Talenreis rond ik de reis naar de Oost af met een bezoek aan Papua-Nieuw-Guinea.
Bronnen:
De Grote Taalatlas
Austronesische talen volgens Wikipedia
Leerboek Indonesisch - pdf op internet
Indonesisch volgens Wikipedia
Javaans volgens Wikipedia
Indonesië volgens Wikipedia
Indonesië - Talenlab
Maleis volgens Wikipedia
Molukkers volgens Wikipedia
Geen opmerkingen:
Een reactie posten