In deze aflevering van de Talenreis bezoek ik een groot gebied: Oceanië. Dit strekt zich uit van Madagaskar tot Paaseiland en omvat ongeveer 1270 talen, waarvan een aantal taalhistorici nog voor raadsels zet.
Prehistorische exodus
Tot de Austronesische taalfamilie worden 96 taalgroepen gerekend. Daarmee is deze taalgroep groter dan de Indo-Europese taalfamilie in zowel het aantal talen als het aantal sprekers ervan. De grootste tak van de Austronesische taalfamilie is de Malayo-Polynesische subfamilie, in Nederland ook wel bekend onder de naam Maleis-Polynesisch.De verspreiding van de Austronesische talen begon ruim 40.000 jaar voor Christus vanuit Zuidoost-Azië. Deze prehistorische exodus ging vanuit Taiwan via Indonesië en Nieuw-Guinea richting Australië en de Salomoneilanden. Een tweede migratiegolf vertrok tussen 3000 – 2000 v. Chr. vanaf de Salomoneilanden naar de Vanuatu-archipel.
Vlerkprauw
Archeologische vondsten in dit uitgestrekte gebied in de Stille Oceaan vormen het bewijs van de verspreiding en maken een reconstructie mogelijk van de mensen die in deze prehistorische periode leefden. Zo deden de sprekers van het Proto-Austronesisch aan landbouw en visserij, verbouwden ze gewassen als taro, yam, bananen en suikerriet en hielden varkens, kippen en honden als huisdier.Een belangrijke conclusie die uit de vondsten kon worden getrokken, is dat de Proto-Austronesischers zich goed konden handhaven op zee. Een woord dat tot op de dag van vandaag in het hele Austronesisch sprekende gebied voorkomt, is ‘vlerkprauw’. In het Nederlands is dit vervoermiddel beter bekend onder de term ‘catamaran’.
Lapita-cultuur
De migratie van de Austronesische talen hangt samen met de migratie van een paar prehistorische culturen. De Lapita-cultuur is daar de bekendste van en is genoemd naar de plek waar de eerste archeologische vondsten van deze cultuur zijn gedaan. Dat was op het hoofdeiland van Nieuw-Caledonië. Het woord ‘lapita’ is waarschijnlijk een verbastering van ‘xapeta’a’, wat in de lokale taal Haveke ‘een gat graven’ betekent. Resten van deze cultuur zijn niet alleen in Nieuw-Caledonië gevonden, maar ook in Nieuw-Guinea en Samoa, helemaal in het oosten.Kenmerken van het Austronesisch
De talen van de Austronesische taalfamilie hebben een aantal bijzondere kenmerken. Eén daarvan is het beperkte aantal klinkers en medeklinkers, waarbij het Hawaïaans de kroon spant met maar 8 medeklinkers (w, m, p, l, n, k, h en een glottale plofklank die weergegeven wordt met ‘) en 5 klinkers. Een andere bijzonderheid is dat de meeste Austronesische woorden open lettergrepen hebben: Honolulu, Tahiti, ukelele en aloha.Voor de vorming van nieuwe woorden en begrippen nemen sprekers van Austronesische talen meestal geen buitenlandse termen over, omdat buurlanden vaak zeemijlenver weg liggen. In plaats daarvan maken ze door middel van agglutinatie nieuwe woorden. Een voorbeeld uit het Malagassisch: zava = ontstoken worden, fahazavana = verlichting, schittering, fahazavan-tsaina = intelligentie (saina = geest).
Reduplicatie
Reduplicatie is een taalkenmerk van de Austronesische talen, waarbij een woord geheel of gedeeltelijk wordt herhaald om een nieuw woord of begrip te maken. Een voorbeeld uit het Indonesisch: terang = helder, terterang = helderst. En daarmee samenhangend: terang-terangan = openlijk, ronduit, berterang-terang = eerlijk spreken en berterang-terangan = eerlijk zijn tegen/met elkaar. Woorden in Austronesische talen kunnen dus erg lang worden.Naast reduplicatie, agglutinatie, open lettergrepen en weinig (mede)klinkers kennen de talen van deze familie, net als de Dravidische talen, het ‘clusiviteitsonderscheid’ en bezigen sommige Austronesische talen een sociaal vocabulaire dat vergelijkbaar is met de taalniveaus van het Japans.
Mysteries
Voor liefhebbers van taal en cultuur is Oceanië uiterst interessant. Vele talen zijn nog niet beschreven en andere, zoals de taal en cultuur op Paaseiland, stellen historici en taalkundigen voor raadsels. Natuurlijk prikkelen de monumentale stenen beelden de fantasie, maar houten plankjes met het rongorongo-schrift zijn even boeiend: vormen deze de schriftelijke vorm van het Rapanui of waren het versierselen en geheugensteuntjes?Ik blijf nog even ronddobberen op de Stille Oceaan en in de volgende afleveringen van De Talenreis duik ik dieper in een paar Austronesische talen.
Bronnen:
De Grote Taalatlas
Austronesische talen (Wikipedia)
Austronesische taalfamilie (Ethnologue)
Vanuatu - geschiedenis (Landenweb)
Lapita culture (Engelstalige Wikipedia)
Reduplicatie - woordenlijst Indonesisch
Geen opmerkingen:
Een reactie posten