Door Sigrid Lensink-Damen
Als je iemand op straat zou vragen hoeveel talen er in de wereld gesproken worden, zou hij je waarschijnlijk zeggen ‘een paar honderd?’. Wat zou de uitdrukking op zijn gezicht worden als je zegt: ‘Nee, tussen de 6000 en 7000’? In deze rubriek neem ik je mee op reis langs de talen en taalfamilies van de wereld. In dit eerste deel een duik in het verleden.
Het ontstaan van taal
Wij zijn vertalers en ondertitelaars. Wij houden ons nog meer dan andere mensen met taal bezig. Voor ons is taal overal. En voor de hele mensheid geldt, dat wij ons van andere diersoorten onderscheiden door taal. Maar hoe oud is taal eigenlijk? Wanneer is taal ontstaan? Hebben alle talen een gemeenschappelijke voorouder?
Het is niet zo eenvoudig antwoord op deze vragen te geven. De onderzoeken naar het ontstaan van taal en de verspreiding van talen over de wereld, staan eigenlijk nog in de kinderschoenen. Er bestaat ook geen eenduidige visie op het ontstaan van talen.
Verschillende benaderingen
De een benadert dit vraagstuk via de evolutietheorie en gaat in de taal op zoek naar de kleinste klankeenheden die nog betekenisverschil aangeven (fonemen, zoals ‘d’ in dik, als je dit vervangt door ‘l’ of ‘s’ krijg je een ander woord met een andere betekenis) en probeert de afgeleiden daarvan terug te vinden in andere talen en op andere plaatsen. Hoe minder een taal verspreid is, hoe minder fonemen hij heeft, is uit eerdere studies gebleken.
Een andere benadering is dat de mens een aangeboren ‘linguïstisch instinct’ heeft. Noam Chomsky is een van de bekendste pleitbezorgers van deze theorie. Volgens Chomsky heeft de mens een aangeboren grammatica waaruit hij die modules kan kiezen die hij nodig heeft om zijn moedertaal te kunnen spreken. Bij het ontstaan van taal zou er ook een bepaald deel in de hersenen zijn gegroeid, de zogenaamde taalmodule.
Taalkundige tijdreis
Volgens recente studies is taal waarschijnlijk ontstaan en geëvolueerd tijdens de overgang van homo erectus naar homo sapiens, zo’n 100.000 jaar geleden. Hiervoor zijn aanwijzingen gevonden in de fysieke ontwikkeling van de eerste mens. Om meer dan losse kreten te kunnen produceren, moest het mond-keelgebied, het vocale apparaat, zich ontwikkelen tot wat het nu is.
Ongeveer 40.000 jaar geleden kwam de ontwikkeling van taal in een stroomversnelling doordat onze herseninhoud groeide en de samenleving complexer werd: de mens ging gereedschap maken, hutten bouwen en land bewerken. Daarbij waren goed communiceren en samenwerken een vereiste: taal was geboren.
Verspreiding van talen
Omdat de eerste mens in Afrika woonde, wordt aangenomen dat taal is ontstaan in Afrika en van daaruit over de wereld is verspreid. Om erachter te komen hoe dit gebeurde en wanneer, proberen historische taalkundigen de evolutionaire stappen terug te volgen. Bij gedocumenteerde talen is dat goed te doen. Maar het wordt giswerk als de teksten opraken.
Taalfamilies
Om toch enige houvast te hebben, worden talen ingedeeld in taalfamilies op grond van de wel geslaagde reconstructies. Een van deze taalfamilies is het Indo-Europees, waartoe ook het Nederlands behoort. Door overeenkomsten op te sporen, proberen taalkundigen te herleiden waar de taal vandaan komt.
Tegenwoordig spelen computersimulaties een grote rol in onderzoek naar talen. De onderzoeker voert cognaten (woorden die hetzelfde zijn in verschillende talen, zoals ‘nacht’, ‘nuit’ en ‘night’) in, waarna er via ‘trial-and-error’ geprobeerd wordt om een gemeenschappelijke eigenschap te vinden. Als de resultaten bekend zijn, worden de parameters gewijzigd en wordt weer gekeken wat een zoektocht naar gemeenschappelijke eigenschappen oplevert. Uit een recent experiment bleek dat grammatica ‘een gefossiliseerde toevalligheid’ is, die is doorgegeven aan volgende generaties. Wat de consequenties van deze resultaten zijn, moet nog blijken.
In het volgende deel van deze reeks: het Indo-Europees
Bronnen:
Talen van de wereld: http://nl.wikipedia.org/wiki/Talen_van_de_wereld
Glottogonie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Glottogonie
Taal: http://nl.wikipedia.org/wiki/Taal
De Grote Taalatlas: http://www.wiedenhof.nl/ul/tk/pbl/atlas/
Babel or babble, artikel in The Economist van 14 april 2011: http://www.economist.com
Over Chomsky: http://www.chomsky.info/
3 opmerkingen:
Stephen Fry heeft hier onlangs een erg interessante docu-serie over gemaakt. Moet je beslist eens kijken als dit onderwerp je interesseert. Er wordt in gezegd dat taal is ontstaan toen de jacht op prooi complexer werd; bij een eenvoudige prooi waren grommen en gebaren genoeg, maar om echt samen te werken moesten er meer opties komen.
Binnenkort op dvd :)
Goede tip, ik ga eens op zoek naar die serie. Bol.com?
Zeer interessant stukje! Dat onze talen al zolang bestaan he, ongelofelijk. De docuserie lijkt me ook een goed tip inderdaad..
Een reactie posten