vrijdag 4 november 2011

Tools om terminologie te vergelijken of te vertalen

Door Mariëlle van Benthum

Op vriend internet is allerlei moois te vinden. Zo kwam ik websites tegen die mijn aandacht trokken omdat ze me helpen bij het vinden van de juiste terminologie voor mijn vertalingen. Het gaat over de gratis beschikbare Manypedia en Meme Miner. En ook Google Vertalen heeft een aantal handigheidjes.

Manypedia
De website www.manypedia.com is een hulpmiddel waarmee je een pagina uit Wikipedia kunt zoeken in een groot aantal verschillende talen en vergelijken met een gelijksoortige pagina in een andere taal. Boven de teksten zie je een percentage dat aangeeft in hoeverre de teksten met elkaar overeenkomen. Beide teksten worden naast elkaar getoond. Dit is een handige manier om snel thuis te raken in de terminologie van een onderwerp in zowel de brontaal als de doeltaal.

Je kunt kiezen of je van de doeltaaltekst de oorspronkelijke tekst wilt zien of een vertaling daarvan. Het helpbestand van Manypedia is erg kort, en geeft een globaal idee hoe het werkt. Bij FAQ staat wel uitgebreide informatie.

Manypedia werkt met interwiki-links. Dit zijn taallinks vanaf Wikipedia-pagina's naar een artikel over hetzelfde onderwerp op een Wikipedia in een andere taal.

Word cloud
Boven de documenten in de bron- en doeltaal toont Manypedia naast afbeeldingen een aantal woorden uit de word cloud met de meest voorkomende, relevante woorden. Woorden met de grootste lettergrootte, zijn de meest gebruikte woorden. Voor 'word cloud' vindt manypedia overigens geen Nederlandse equivalenten.

Meme Miner
Meme Miner oogt in tegenstelling tot de uitgebreidere interface van encyclopedie-vergelijker manypedia meer als een website met een vertaalwoordenboek. De interface is eenvoudig. Je kiest de bron- en doeltaal en geeft het op te zoeken woord op. Daarna klik je op de knop 'Ask'. In Wikipedia wordt een zoektocht gestart naar een equivalent van het opgegeven woord in de gewenste taal met de definitie die daarvoor bekend is in Wikipedia. Voor 'word cloud' geeft Meme Miner de vertalingen 'tag cloud', 'word cloud' en 'woordwolk'. Daarbij is de term ‘tag cloud’ gepresenteerd als een hyperlink naar de desbetreffende tekst in Wikipedia. Zo kun je eenvoudig het desbetreffende artikel opvragen en meer informatie vinden over het gezochte woord in een relevante context.

Google Vertalen
Via Google Vertalen kun je eenvoudig woorden, zinnen of tekst automatisch laten vertalen in 57 talen. Het doel is om beschikbare informatie voor iedereen toegankelijk te maken. Google Vertalen doorzoekt documenten die zijn vertaald door menselijke vertalers. Daarbij vindt het programma patronen, die de basis vormen voor ‘intelligente gissingen’ voor een vertaling. Het resultaat van deze statische machinevertalingen wordt beter naarmate Google beschikt over meer door mensen vertaalde teksten om te kunnen analyseren.

De interface en aanvullende opties
Het scherm van Google Vertalen bevat twee tekstvakken. Je geeft in het linker tekstvak een tekst op, een URL van een te vertalen webpagina of een document. Als voorbeeld vraag ik de vertaling op van de volgende zin: ‘Google Translate is a powerful tool to make information available in many languages.’. Ik kies in de lijst brontalen de optie ‘Engels’ en geef aan dat ik graag een Nederlandse vertaling zie. Het resultaat is: ‘Google Translate is een krachtig hulpmiddel om informatie beschikbaar in vele talen’. De strekking is duidelijk genoeg. Maar verre van perfect. Via de knop ‘Luisteren’ kan ik horen hoe de vertaling in het Nederlands klinkt. Op het woord ‘Translate’ na, klinkt het Nederlands accentloos. ‘Translate’ klinkt zoals het is geschreven … Via de knop ‘Vertaling beoordelen’ kan ik opgeven of ik de vertaling ‘Nuttig’, ‘Niet nuttig’ of zelfs ‘Aanstootgevend’ vind.

Alternatieve vertalingen kiezen
Als ik de muisaanwijzer over de Nederlandse vertaling beweeg, worden delen uit de tekst geel geaccentueerd en zie ik de knop ‘Klik voor alternatieve vertalingen’. De tekst is daarvoor opgedeeld in verschillende woordgroepen, zoals ‘Google Translate’, ‘is een krachtig hulpmiddel’ en ‘beschikbaar in vele’. Als alternatieve vertalingen voor ‘Google Translate’ worden de volgende suggesties gedaan: ‘Google vertalen’, ‘Google Vertaling’ en ‘Van Google Translate’. De alternatieven worden gepresenteerd in een keuzelijst. Ik kan het alternatief van mijn keuze selecteren en op de knop ‘Gebruiken’ klikken om een andere vertaling te kiezen.

Als alternatieve vertalingen voor ‘is a powerful tool’ geeft Google Vertalen ‘is een krachtig hulpmiddel’, ‘is een krachtig instrument’, ‘is een krachtige tool’, ‘is een krachtig hulpprogramma’ en ‘een krachtig instrument’.

Woordvolgorde wijzigen
Woordvolgorde varieert per taal. De makers van Google Vertalen zijn zich daar blijkbaar van bewust. De geel gearceerde woordgroepen kun je daarom verplaatsen naar een andere positie in de zin.

Kwaliteit verbeteren via crowdsourcing
Google Vertalen werkt via crowdsouring. Je kunt bijdragen aan een betere kwaliteit van de vertalingen via de knop ‘Een betere vertaling voorstellen’. Via de knop ‘Translator Toolkit’ open je een webpagina waarmee je onder meer vertaalgeheugens kunt uploaden.

Conclusie
Wat mij betreft zijn zowel Manypedia en Meme Miner als Google Vertalen handige hulpmiddelen om terminologie te zoeken en te controleren. Google Vertalen mag van mij voor sommige vertalingen best al een concept maken, zodat ik vast een basis heb met soms een aantal leuke vondsten. Als je de tekst daarna met gezond verstand bewerkt en controleert met het origineel, geldt op zijn minst ‘baat het niet dan schaadt het niet’. En als we met z’n allen mee helpen om de kwaliteit ervan te vergroten, wordt het een steeds krachtiger tool. Of durven we dat niet omdat ons werk dan toch echt wordt overgenomen door computers?

Bronnen:
http://www.manypedia.com
http://www.fredrocha.net/MemeMiner
http://translate.google.nl/

Waarschuwing voor beëdigd vertalers: laat dit u niet overkomen

Door Mariëtte van Drunen

Eind oktober kwam mij via de vertalersdiscussiegroep ESPANED een verontrustend bericht onder ogen: een collega was beschuldigd van valsheid in geschrifte naar aanleiding van een geleverde beëdigde vertaling. Wat was er gebeurd en hoe kunt u dit voorkomen?

Wat er gebeurd is
De vertaler in kwestie, die graag anoniem blijft, had de opmaak van een te vertalen document letterlijk gehandhaafd in zijn vertaling, inclusief de logo’s van de overheidsinstantie die het document had opgesteld. Daarnaast had de vertaler, waarschijnlijk geheel per ongeluk, de handtekening uit het origineel in de vertaling laten staan.

Naar aanleiding van deze vertaling werd de vertaler door de overheidsinstantie die het originele document had opgesteld, beschuldigd van valsheid in geschrifte, omdat:

“Met deze vormgeving wordt de suggestie gewekt dat de vertalingen zijn afgegeven door [de betreffende afgevende overheidsdienst] namens de minister van […], terwijl dit niet het geval is”, aldus de brief die de vertaler ontving. 
Ook stond in de brief: “Het plaatsen van de handtekening of naam van een derde, ook onder een overigens waarheidsgetrouw opgemaakt geschrift, wordt door de Hoge Raad (voetnoot: 14 december 1999, NJ 2000,150) aangemerkt als het valselijk opmaken van een geschrift, omdat daardoor een onjuist beeld ontstaat omtrent de auteur die dat geschrift heeft opgesteld en dus omtrent de herkomst ervan.”

Gelukkig heeft de vertaler de overheidsdienst kunnen overtuigen dat hij te goeder trouw te werk is gegaan en enkel de klant zo goed mogelijk van dienst wilde zijn door de vertaling zo veel mogelijk op het origineel te laten lijken. Daarom is het in dit geval bij een ferme waarschuwing gebleven en niet tot een daadwerkelijke aanklacht gekomen.

Hoe u dit kunt voorkomen
Ten eerste moet u bij uw beëdigde vertalingen duidelijk vermelden dat het om een vertaling gaat. Zorg er daarnaast bij het vertalen van gescande documenten voor dat u geen ingescande logo's of handtekeningen in uw vertaling laat staan. Verwijder deze uit de doeltekst voor u begint met vertalen.

Deze vertaler had naar eigen zeggen elk blad rechts onderin voorzien van zijn stempel en paraaf en bij elk van zijn vertalingen een blad aangehecht met de "formule", waarin duidelijk staat dat het om een vertaling gaat. Dit was echter niet voldoende in de ogen van de overheidsinstantie die de waarschuwing heeft gestuurd. Hoewel er blijkens de brief van de overheidsinstantie nog geen officiële richtlijnen zijn voor de opmaak van vertalingen, staat in de brief dat het volgens Bureau Wbtv binnen de branche gebruikelijk is dat logo’s en handtekeningen niet worden gekopieerd.

Kortom: let goed op wanneer u ingescande documenten vertaalt en laat niet klakkeloos alle elementen uit de opmaak in de vertaling staan. Verwijder zeker alle logo’s en handtekeningen die de indruk kunnen wekken dat de vertaling is opgesteld door iemand anders dan de vertaler.

Internationaal congres over literair vertalen in Brussel

Door Eva Schwarzberg

Op 1, 2 en 3 december 2011 is er in Brussel een internationaal congres over literair vertalen. Hierbij zullen tientallen organisaties uit Europa aanwezig zijn, om zich samen over een Europees actieplan voor de literaire vertaling te buigen. Dit is de eigenlijke start van het project PETRA (Europees Platform voor de Literaire Vertaling).

Een Europees platform
In september 2008 riep de Staten-Generaal van de Meertaligheid in Parijs op tot de oprichting van een Europees programma voor vertaling en in april 2009 sprak José Manuel Barroso de wens uit voor een opwaardering van de vertaalpraktijk. Hieruit is PETRA voortgekomen, een initiatief van literatuurhuis Passa Porta (Brussel) dat wordt gevoed door de expertise en inbreng van ruim 50 organisaties uit meer dan 30 landen.

Wat wil PETRA?
PETRA zoekt naar concrete oplossingen voor de promotie en verbetering van de literaire vertaling en literair vertalers. Tijdens het congres zullen diverse werkgroepen verschillende aspecten van het literair vertalen onder de loep nemen, zoals het beroep van de literair vertaler, de zichtbaarheid van de literair vertaler, de vertaalopleidingen, de literaire vertaling en de marktmechanismen, auteursrechten, het digitale boek en de culturele en politieke aspecten van de literaire vertaling.

Aanbevelingen begin 2012 bekend
Begin 2012 publiceert PETRA aantal aanbevelingen, bedoeld voor onder meer Europese instellingen, nationale en regionale overheden, organisaties die betrokken zijn bij literaire vertaling, literair vertalers en uitgevers. De EU onderschrijft toegevoegde waarde van PETRA voor Europa. Begrijpelijk, want literaire vertalingen zijn belangrijk voor ons culturele erfgoed.

Bronnen: Taalunieversum en Expertisecentrum Literair Vertalen

KvK zegt: de prijzen van zzp’ers gaan omhoog. Wat doen wij?

Door Mariëtte van Drunen

De Kamer van Koophandel schrijft in een persbericht van 1 november dat bijna één op de drie zzp'ers van plan is in 2012 de tarieven te verhogen. En dat vooral in de communicatiebranche en de zakelijke dienstverlening. Is dit het moment waarop we allemaal zo lang hebben gewacht en doen wij mee?

Als een groot aantal eenpitters -met name in onze branche- het komend jaar de prijzen verhoogt, dan is dit misschien een uitgelezen kans. Na jaren dezelfde of zelfs verlaagde tarieven te hebben gehanteerd, kunnen we nu als vertalers misschien wel eindelijk meeliften op een golf van financiële verbetering.

Natuurlijk zijn we bij Vertalersnieuws erg benieuwd wat u hiervan vindt. Doet u daarom ook mee met de enquête op de site? Vul voor eind dit jaar uw mening in, zodat we begin 2012 de balans kunnen opmaken. Samen staan we sterk, maar dan moeten we ook individueel een stap durven zetten, toch?

Inschrijving Intensieve Mastercursus Literair Vertalen 2012 geopend

Door Eva Schwarzberg

Van 16 t/m 27 april 2012 vindt er in navolging van de succesvolle cursussen in 2010 en 2011 weer een Intensieve Mastercursus Literair Vertalen plaats voor masterstudenten Vertalen in het Nederlands. Dit jaar zijn de brontalen Duits, Engels, Frans, Italiaans en Spaans. Schrijf je uiterlijk 12 december 2011 in.

Hoe ziet het cursusprogramma eruit? 
Het programma van de Intensieve Mastercursus (IM) duurt twee weken en is volledig gericht op literair vertalen. Je werkt in een groep aan een collectieve vertaling, volgt colleges en gaat ook nog per talencombinatie in de praktijk aan de slag onder leiding van een professionele literair vertaler. Er wordt iedere dag een gezamenlijke lunch georganiseerd en op sommige dagen staat er ook een borrel of diner op het programma.

De eerste week van de cursus vindt plaats in Antwerpen, de tweede week in Utrecht. Net als in 2011 wordt er nauw samengewerkt met literatuurfestival City2Cities. Zo zullen er in de tweede cursusweek cursusonderdelen op het festival plaatsvinden en worden studenten voor bepaalde festivalactiviteiten uitgenodigd.

Voor wie is deze cursus?
Studenten aan één van de vertaalopleidingen aan de KU Leuven/Lessius Antwerpen en Universiteit Utrecht kunnen zich aanmelden voor de cursus.

Hoe verloopt de aanmeldprocedure?
Deelnemers worden geselecteerd op basis van twee selectiecriteria. Na inschrijving volgt er een proefvertaling. Deze wordt door twee personen onafhankelijk van elkaar nagekeken, waarbij de vertaler anoniem blijft. Daarnaast is de motivatie van de kandidaat om literair vertaler te worden van belang.

Wat kost de cursus?
Er zijn geen kosten aan de cursus verbonden. Bovendien worden de reiskosten vergoed en is er huisvesting geregeld.

Meer informatie?
Meld je hier aan voor de digitale nieuwsbrief van de Master Literair Vertalen voor alle informatie en ontwikkelingen rond de Master Literair Vertalen.

Bron: Nieuwsbrief Oktober 2011 Master Literair Vertalen

Van krukwaarder tot lokhomo: kennisbank Nederlandse taal weerspiegelt veranderende maatschappij

Overgenomen persbericht INL d.d. 6 september 2011

De vernieuwde website van het INL biedt toegang tot de kennisbank van de Nederlandse taal (www.inl.nl). Deze kennisbank geeft zowel de betekenis van de oudste woorden als van de meest recente: woorden vanaf ca. 500 na Christus tot die van vandaag de dag. Bezoekers krijgen via een zoekbox toegang tot ruim 500.000 trefwoorden en bijna 2.000.000 citaten. Hiermee geeft de kennisbank niet alleen een beeld van de veranderingen in de Nederlandse woordenschat, maar ook van die in de Nederlandse en Vlaamse cultuur.

Betekenisverschuiving van woorden
Taal volgt maatschappelijke ontwikkelingen. De kennisbank bevat oude woorden als krukwaarder en dingvoogd (rechtsfunctionarissen), nieuwe woorden als lokhomo, lokfiets en lokauto, maar laat ook de betekenisverschuiving van woorden zien. Het woord paard werd vroeger in de eerste plaats in de landbouw en het vervoer gebruikt, maar we vinden het tegenwoordig vooral terug in context van sport en vrijetijdsbesteding. En wat zegt de veranderende betekenis van het woord borrel over onze tijdsgeest? Naast de oorspronkelijke betekenis ‘glaasje jenever’ is de betekenis ‘sociale gelegenheid met een hapje en een drankje’ ontstaan. Vooral die laatste betekenis komen we de laatste decennia tegen in het dagelijks taalgebruik.

Voor wetenschappers en andere taalliefhebbers
De kennisbank biedt informatie voor zowel wetenschappers als taalliefhebbers. De taalliefhebber kan woorden en betekenissen vinden. Ook kunnen verbanden worden ontdekt tussen woorden van vroeger en nu of tussen groepen van woorden. De kennisbank biedt wetenschappers onderzoeksmogelijkheden op het gebied van spelling, morfologie, betekenisontwikkeling en combinatiemogelijkheden.

Het INL · Schatkamer van de Nederlandse taal
De kennisbank is een product van het INL. Het INL bestudeert de Nederlandse taal en werkt aan een zo volledig mogelijke beschrijving van de woordenschat. Taal is altijd in beweging en de kennisbank beweegt mee. Daarom wordt de kennisbank door het INL voortdurend aangevuld met nieuwe woorden. Daarnaast beheert en onderhoudt het INL digitale taalmaterialen en stelt die via de TST-Centrale* beschikbaar.

*[Toelichting van de redactie:] De TST-Centrale is de Nederlands-Vlaamse centrale voor opslag, onderhoud en distributie van digitale Nederlandstalige taalmaterialen. Deze informatie wordt onder andere gebruikt voor onderzoeksdoeleinden.