In deze aflevering van de Talenreis neem ik je mee over de grens van de werkelijkheid naar de wereld van de imaginaire en kunsttalen. Wat zijn kunsttalen en wie spreekt die talen eigenlijk, behalve de maker?
Definitie
Wie de term ‘kunsttaal’ hoort, denkt al snel aan computers, fantasyschrijvers of nerds die het spel Dungeons and Dragons spelen en er helemaal in op gaan. Maar het gebied van de kunsttaal is breder. Kunsttalen zijn inderdaad verzonnen of samengesteld door één persoon of een groep mensen, maar er bestaan enkele duizenden (!) kunsttalen. Een reden om een kunsttaal te ontwikkelen is bijvoorbeeld om het contact tussen culturen en volkeren te bevorderen. Een andere reden is wetenschappelijk: om structuren van een natuurlijke taal te testen en daaruit conclusies te trekken over de wetmatigheden in een taal. Iemand die een kunsttaal ontwerpt of ontwikkelt, heet een ideolinguïst.Categorieën
Kunsttalen kunnen onderverdeeld worden naar doel of naar bronmateriaal. De eerste categorie levert de volgende lijst op: artistieke talen, internationale hulptalen, conceptuele talen, gereconstrueerde talen en computertalen. Verderop in dit artikel zal ik enkele voorbeelden geven.De tweede categorie (indeling naar bronmateriaal) is in te delen in a priori-talen en a posteriori-talen. A priori-talen zijn talen die uit de fantasie van de maker komen. Het Quenya van de schrijver J.R.R. Tolkien is daar het bekendste voorbeeld van. Maar ook gebarentaal, filosofische en andere onspreekbare talen horen tot deze categorie.
A posteriori-talen zijn kunsttalen waaraan een natuurlijke taal of kunsttaal ten grondslag ligt. Zo ontstaan er talen die een mix zijn van verschillende talen, zoals het Esperanto en het Folkspraak (gebaseerd op Germaanse talen). Omgekeerd zijn er ook talen ontwikkeld die zich baseren op een deel van een natuurlijke taal, zoals het Basic English.
Ook standaardtalen (talen die door een regering gestandaardiseerd zijn) worden tot de a posteriori-talen gerekend. Het Hebreeuws en het Nynorsk zijn voorbeelden van een standaardtaal. Je kunt zeggen dat een standaardtaal een tot kunsttaal verstarde natuurlijke taal is.
Sapir-Whorfhypothese
Niet alle kunsttalen worden ontworpen om een personage in een (fantasy- of science fiction) boek of film van eigenheid te voorzien. Er zijn ook conceptuele talen die worden gemaakt voor de wetenschap. Conceptuele of logische talen worden gebouwd om een taalkundige hypothese te testen, of om de structuur van een taalsysteem te ontleden.Het bekendste voorbeeld daarvan is de Sapir-Whorfhypothese. De taalkundigen Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf stellen dat de taal die we spreken invloed heeft op hoe we denken over de werkelijkheid. Een Nederlander denkt dus anders dan een Rus of een Chinees, gewoon, omdat hij een andere taal spreekt. Vertalers zijn dan bij uitstek mensen die een brug tussen de verschillende denkwijzen kunnen vormen; ik als vertaler en Slavist ervaar dat in ieder geval wel zo.
Artistieke talen
De boeiendste categorie binnen de kunsttalen is die van de artistieke talen. Althans, dat vind ik. Hoe leuk, maar ook hoe moeilijk, moet het zijn om een eigen taal tot leven te wekken, zoals het Klingon (van de serie Star Trek), het Quenya en het Sindarijns (beide uit de boeken van J.R.R. Tolkien).Vorlin en Verdurisch
Er zijn twee kunsttalen tot in de kleinste details uitgewerkt: het Vorlin en het Verdurisch.Het Vorlin is bedacht door de Amerikaan Rick Harrison, redacteur van een tijdschrift over kunsttalen. Hij wilde de optimale internationale hulptaal maken en begon in 1991 aan het Vorlin. Hij zocht naar een mix tussen eenvoud en esthetiek, maar de taal moest ook grammaticaal werkbaar zijn. In 1997 gaf hij de poging tot het creëren van een optimale taal op, maar het Vorlin kan nog op veel steun rekenen. Het project loopt nog steeds.
Het Verdurisch is een taal die oorspronkelijk door de Amerikaan Mark Rosenfelder werd ontwikkeld voor het eerder genoemde spel Dungeons and Dragons. Het Verdurisch wordt gesproken in Verdurië op de wereld Almea (lijkend op aarde). Het Verdurisch is volledig uitgewerkt, met een taalfamilie, uitgestorven voorlopers (het Cadhinor) en een proto-taal. Het heeft dialecten en aftakkingen. Er bestaan op Almea zelfs andere taalfamilies waardoor het Verdurisch is beïnvloed. Daarnaast is de grammatica en de fonetiek tot in detail beschreven en zijn er cursussen.
Tot slot
Tolkien draagt het gedicht Namarië op in het Quenya
Hamlet in het Klingon (eigenlijke stuk begint bij 4.19)
Wat heeft jouw voorkeur?
Dit was de laatste aflevering van De Talenreis. Ik wens je een goede vaart en Qapla’!
Wil je De Talenreis nog eens nalezen, voer dan de zoekterm ‘talenreis’ hierboven in. Je kunt ook naar DamenVaria gaan. Daar staan alle afleveringen overzichtelijk op een rij.
Bronnen:
De Grote Taalatlas
Kunsttaal (wikipedia)
Esperanto (wikipedia)
Lijst van kunsttalen (wikipedia)
Invented Languages
Logische taal (wikipedia)
Sapir-Whorfhypothese (wikipedia)
Vorlin (eigen website)
Verdurisch of Verdurian
Verdurisch (wikipedia)
Vorlin (wikipedia)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten